بنام خداوند جان و خرد

                                                                   کزین برتر اندیشه برنگذرد

                      مولانای بلخ و انسان

                                      محمداکرام اندیشمند

 پیر رومی مرشد روشن ضمیر

کاروان عشق و مستی را امیر

  منزلش   برتر  ز ماه و  آفتاب

  خیمه را ازکهکشان سازدطناب 

    نورقرآن  در  میانه  سینه اش

   جام  جم شرمنده از آیینه  اش      

 

 

 

 

 

اگر بشر دوستی و انسان محوری در جهان امروز پدیده ای برخواسته از عصر روشنگری در اروپا تلقی می شود، قطعاً به این نکته و به این واقعیت ملتفت باید بود که اندیشه و پیام انسان محوری در اندیشه و پیام مولانا، پیشتر و بیشتر از آن بازتاب یافته است. توجه مولانا، نخست توجه به انسان به عنوان محور هستی است. همان خود شناسی، و سپس خدا شناسی. این فرزند عارف بلخ اگر خواسته تا در جستجوی کمال آدمی و مقام آدمیت، بستر و مسیری بسازد، این مسیر را از انسان بسوی پروردگار بی نیاز و لایزال هستی ساخته است. این کاملاً منطقی وقابل درک است که نقطۀ عزیمت انسان بسوی قله های تکامل، خود انسان است نه چیز دیگر. مولانای بلخ هم انسان گرایی را بستری برای خدا گرایی میداند. و این مبتنی بر باور ها و ارزش هایی است که اسلام از انسان به تصویر می کشد. به انسان در تعالیم و معارف اسلام چنان ارج گذاشته می شود که خداوند در کلام مقدسش او را اشرف مخلوقات و جانشین خویش بروی زمین می خواند و به پیغمبرش میگوید که بگو به انسانها که من شما را با بصیرت و آگاهی بدین خداوند دعوت می کنم.

مولانای نامدار و عارف وطن ما هم دین آگاهانه برای مدعیان این دین می خواهد؛ بگونه ای که از آن، جوهر دین تعبیر میکند. آنجا که میگوید:

                                  ما ز قرآن  مغز را برداشتیم

                                 قشر را بر دیگران بگذاشتیم

مولانای بلخ به اندیشیدن و عقلانیت انسان برمبنای اندیشه و پیام انسان محوری و دیدگاه خودشناسی و آگاهی انسان تأکید میورزد. برداشتن مغز قرآن از دید و باور مولانا همان برداشت آگاهانه ای است که خداوند به پیامبرش دستور دعوت بدین را در پرتو آن آگاهی صادر میکند:

 ادعو الی سبیلی ربک بالحکمته و الموعظته الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن.( دعوت کن مردم را به دین خدا با حکمت و موعظۀ نیک و مجادله و گفتمان را بر سر این دعوت با بهترین شیوۀ که احسن است انجام ده)

حکیم و عارف شهیر و عزیز بلخ با عنایت به دیدگاه انسان محوری خویش، به اندیشه و تفکر انسان انگشت میگذارد که اندیشه و فکر، منشاء و ریشۀ آگاهی و کمال است:

                            ای  برادر  توهمان  اندیشه ای

                         ما بقی خود استخوان و ریشه ای 

تأکید مولانا به اندیشه در هویت و ماهیت انسان، عقلانیت و خردگرایی را در اندیشۀ انسان محوری او بر میتابد. فرزند آگاه و نامدار بلخ، تقلید را که بدون اندیشه و آگاهی عمل می شود، سدی در فرا راه عروج انسان میداند و زنجیری درپای آدمی که او را از رفتن به جلو وبسوی کمال بازمیدارد.

وقتی آن فرمانده کاروان عشق و مستی، به اندیشیدن و توسل به خِرد و آگاهی و پرهیز از تقلید کورکورانه اشاره میکند، در واقع به همان بینش و دیدگاه کثرت گرایی میرسد که در جو و فضای آن کثرت گرایی و عقلانیت، همدیگر پذیری، تسامح، مدارا و تحمل متبلور می شود نه تند خویی و تعصب و تحقیرو توهین. آنجا که عارف بلخ میگوید:

                                      تند خویی و تعصب خامی  است

                                      تا جنینی، کار خون آشامی است

پرهیز از تند خویی و تعصب، تکیه بر اندیشه و تفکر، رویکرد عقلایی و خِرد گرایانه، آدمی را در میدان حیات اجتماعی بسوی کثرت پذیری و تسامح میبرد که در فرجام،  منتهی به دوستی و محبت با انسان یعنی با همنوعان می شود. پیام و بازده این محبت همان است که مولانای وطن ما آنرا به تصویر می کشد:

                               ازمحبت تلخ ها شیرین شود

                              از محبت مس ها زرین شود

                              ازمحبت دُرها صافی شود

                              از محبت درد ها شافی شود

                             از محبت خارها گل می شود

                             از محبت سرکه ها مل می شود

                             از محبت سجن گلشن می شود

                            بی محبت روضه گلخن می شود

                              از محبت مرده زنده می شود

                             از محبت شاه بنده می شود

و این است پیام مولانای بلخ به انسان و اندیشۀ او در مورد آدمی. به آرزوی که این پیام را همۀ آدم ها از هر نژاد و مذهبی بگیرند و از آن بیاموزند و به آن عمل کنند.

                                                                       سپاس از توجه تان