سردار محمدداود در ششم سپتمبر 1953 از سوی شاه به عنوان صدراعظم مؤظف گردید و سپس در بیستم سپتمبر اعضای کابینه ی خود را معرفی کرد و خط مشی خویش را بیان داشت. هرچند او به آزادی های سیاسی و اجتماعی زمان صدارت سردارشاه محمود پایان داد و بیشتر با روش کاکای خود سردار محمدهاشم خان به حکومت پرداخت، اما به معارف بیشتر از گذشته توجه کرد. او علی رغم تند خویی و تکروی در داخل خانواده ی حاکم سلطنتی و روش استبداد مآبانه در مدیریت و زمام داری کشور به پیشرفت افغانستان در عرصه های مختلف از جمله در عرصه ی معارف علاقه ی مفرط داشت. برای سردارمحمدداود پیشتر و بیشتر از آزادی های اجتماعی و روش دموکراتیک در اداره و رهبری جامعه، انکشاف اقتصادی و پیشرفت کشور مطرح بود. او در واقع سیاست شاه امان الله خان را منهای روش های دموکراتیک شاه مذکور در جهت ترقی و انکشاف کشور به ویژه در عرصه ی معارف عصری برای طبقه ی ذکور و اناث تعقیب کرد. او همچون امان الله خان به انکشاف و پیشرفت افغانستان اشتیاق و ذوق فروان نشان میداد و در صدد آن بود که افغانستان را هر چه سریعتر در عرصه های مختلف حیات اجتماعی به رهبری و زعامت خودش متحول کند. صرف نظر از روش های استبدادمآبانه ی سردار محمدداود و گاهی تبعیض آلود در حکومتداری و انجام اشتباهات در عرصه های مختلف سیاست داخلی و خارجی در هردو دوران زمام داری اش، موصوف زمام دار پاک نفس، وطندوست و علاقمند به پیشرفت و اقتدار افغانستان بود. او به خوبی میدانست که ترقی و توسعه ی افغانستان بستگی به رشد و توسعه ی معارف عصری دارد. از این رو در آغاز صدارت خویش به معارف و اهل معارف تمایل و دلچسپی نشان داد و در روزهای نخست به عنوان صدراعظم به پوهنتون کابل رفت و در آنجابه دانشجویان فاکولته ی حقوق سخنرانی کرد. او سپس فارغان فاکولته ی حقوق را در مدیریت های نواحی شهر کابل به حیث ولسوال تعین نمود.(77)

معارف در سه سال نخست صدارت محمدداود هرچند با اندکی رشد و توسعه به همان شیوه ی قبلی بدون پلانگزاری ادامه یافت؛ اما سه سال بعد مانند بخش های دیگر از سوی حکومت مشمول برنامه ریزی و پلانگزاری گردید.

در سال 1954 توسعه ی مکاتب دهاتی ادامه یافت. فاکولته ی تعلیم و تربیه غرض تربیه ی معلم در پایتخت کشور افتتاح شد. همچنان در این سال وزارت معارف کشور موافقت نامه ای را برای تربیه ی معلمین دوران ابتدایی مکاتب با کالج معلمان پوهنتون کولمبیا و نیویارک به امضاء رساند. در سال بعدی 1955 نیز به شمار مکاتب دهاتی و ابتدایی افزوده شد. یک مکتب نسوان در ولایت قندز تشکیل گردید، برخی از مکاتب ابتدایی به متوسطه ارتقا یافتند. وزارت معارف بمنظور تربیه ی معلم به تشکیل مؤسسه ی پیداگوژی اقدام کرد. مطابق آمار وزارت معارف کشور در سال 1954 به تعداد 114266 تن شاگرد و درسال 1955، 120500 تن شاگرد ذکور و اناث در مکاتب مختلف کشور به شرح زیر مشغول تعلیم و آموزش بودند:

سال 1954: تعداد شاگردان مکاتب دهاتی 12762 تن، شاگردان ذکور دوره ی ابتدایی 84328 تن و شاگردان اناث 7977 تن، شاگردان ذکور دوره ی متوسطه 2908 تن و شاگردان اناث 568 تن، شاگردان ذکور دوره ی لیسه 911 تن و شاگردان اناث 80 تن.

سال 1955: تعداد شاگردان مکاتب دهاتی 14978 تن، شاگردان ذکور دوره ی ابتدایی 85577 تن و شاگردان اناث 9036 تن، شاگردان ذکور دوران متوسطه 4018 تن و شاگردان اناث 763 تن، شاگردان ذکور دوره ی لیسه 993 تن و شاگردان اناث 4دوره ی لیسه 124 تن.(78)

در سال 1956 سیر رو به رشد معارف ادامه یافت. در حالیکه یک سال قبل به تعداد 29 تن محصل از افغانستان در کشورهای خارجی با استفاده از بورس های تحصیل مشغول تحصیلات عالی بودند، در سال 1956 در حدود 150 سکالر شیب و فیلوشیب به افغانستان داده شد که شمار بیشتر آن به ادارۀ همکاری های بین المللی ایالات متحدۀ امریکا تعلق داشت. همچنان دراین سال بر مبنای ارقام سالنامۀ افغانستان:« به تعداد 91 باب مکتب دهاتی ذکور، دوباب دهاتی اناث، 18 باب مکتب ابتدایی ذکور و سه باب مکتب ابتدایی اناث، 18 باب کورس اکابر، دوباب متوسطه ی ذکور، یک باب متوسطه ی اناث و دوباب لیسه تأسیس گردید. تعداد شاگردان جدید الشمول مکاتب ابتدایی پسران و دختران به 13000 تن بالغ گردید و تعداد فارغان دوره ی ابتدایی به 3674 تن، فارغان مکاتب مسلکی به 571 تن و فارغان دوره ی ثانوی به 84 تن رسید.»(79)

سال 1956 (1335)، نخستین سال پلان گزاری برای معارف افغانستان بود. پلان پنج ساله ی اول در جهت انکشاف عرصه های مختلف حیات کشور از جمله در عرصه ی رشد معارف از 22 سپتمبر سال 1956(اول میزان 1335 خورشیدی) آغاز یافت. هرچند بر مبنای برنامه ی پنج ساله ی انکشافی، معارف افغانستان به شمول بخش صحت عامه هفت درصد مجموع هزینه ی پیش بینی شده را در پلان پنج ساله ی انکشافی نصیب می شد که یک فیصدی اندک بود، اما برای اولین بار رشد و توسعه ی معارف مشمول یک برنامه ی منظم و سنجیده شده گردید. بخش اعظم بودجه در حدود 50 درصد از مجموع بودجه ی هشت و نیم هزار ملیون افغانی پلان پنج ساله ی انکشافی به زراعت و آبیاری اختصاص داده شده بود. از این مقدار پول، 14 درصد آن به مواصلات و مناقلات و دو درصد به صنایع و معادن تعلق داشت.

پلان پنج ساله ی اول انکشافی در مورد معارف از 1956 تا 1961 به توسعه ی مکاتب ابتدایی متمرکزگردید. بر مبنای این پلان به تعداد مکاتب و شمار شاگردان دوران دهاتی و ابتدایی افزوده شد. این ازدیاد با سپری شدن یکسال اول پلان انکشافی قابل ملاحظه بود. در حالیکه در سال 1956،نخستین سال پلان پنج ساله ی انکشافی تعداد شاگردان پسر در دوره ی ابتدایی به 89660 تن و شاگردان اناث به 10012 تن می رسید، در سال 1957، یکسال پس از تطبیق پلان پنج ساله تعداد شاگردان پسر در دوره ی ابتدایی به 96173 تن و تعداد دختران در این دوره به 11008 تن بالا رفت. در بخش های ثانوی مکاتب نیز پس از سپری شدن سال اول پلان گزاری شمار شاگردان و محصلان بیشتر شد. تعداد متعلمین پسر در دوره ی متوسطه ی سال 1956 از 3705 در سال 1957 به 4103 تن، در دوره ی لیسه از 900 به 1085 نفر و تعداد شاگردان دختر در دوره ی متوسطه ی سال 1956 از 881 تن به 1127 و در دوره ی لیسه از 188 تن به 251 تن بالا رفت. همچنان در مکاتب مسلکی و تحصیلات عالی به شمار دانش آموزان و دانشجویان افزایش بعمل آمد. مجموع شاگردان پسر و دختر در سال 1956 در مکاتب مسلکی به 3451 تن و در فاکولته ها به 758 تن می رسید و این شمار در سال 1957 در مکاتب مسلکی به 4939 تن و در فاکولته ها به 953 تن بالا رفت.(80)

در سال 1958 در سراسر کشور 32 مکتب لیسه و متوسطه ی پسران و دختران وجود داشت که در آن مکاتب بصورت مجموعی 26690 شاگرد پسر و دختر توسط 870 معلم تعلیم و آموزش می دیدند. جدول زیر نام مکاتب، تعداد شاگردان پسر و دختر، تعداد معلمین و همچنان موقعیت مکاتب را در مناطق و ولایات کشور در سال 1958 ، سومین سال پلان پنج سالۀ اول انکشافی نشان میدهد:

لیسه های رحمن بابا و خوشحال خان به شکل لیلیه در کابل برای شاگردان قبایل پشتون پاکستان در آنسوی مرز دیورند تشکیل گردیده بود. موضوع پشتونستان و منازعه ی دیورند در محور سیاست سردار محمدداود پس از احراز کرسی صدارت قرار گرفت. او برای جلب علاقه و تمایل قبایل آنسوی دیورند به تأسیس دو مکتب لیله ی ثانوی در شهر کابل پرداخت و زمینه برای تعلیم هزاران نفر از مردم قبایل آنسوی دیورند در کابل مساعد شد.

درسالهای بعدی با تطبیق پلان پنج ساله ی اول انکشافی بازهم پیشرفت هایی در تمام بخش های معارف کشور صورت گرفت. اما علی رغم آنکه در پلان پنج ساله ی انکشافی اول توسعه و تعمیم مکاتب ابتدایی بخش اصلی برنامه ریزی و اهداف پلان را در عرصه ی معارف تشکیل میداد، در این دوره ی نخستین پلانگزاری از صد فیصد اطفال واجد شرایط شمول در مکتب تنها پنج فیصد روانه ی مکتب شدند:«وقتیکه پلان اول تطبیق می شد معارف افغانستان 762 مکتب و 121000 شاگرد داشت که ازاین جمله 111000 نفر در دوره ی ابتدایی بود. نفوس افغانستان در آغاز پلان اول 1336 دوازده ملیون تخمین می شد پس اگر 18 فیصد نفوس مجموعی را گروپ سن دوره ی ابتدایی فرض کنیم در آن وقت 5 فیصد اطفال به سن مکتب ابتدایی، شامل بودندو این نتیجه ی فعالیت یک دوره ی طولانی تقریباً هفت برابر پلان پنجساله بود.»(82)

جدول زیر تعداد فارغان مکاتب دوران ابتدایی، ثانوی و مسلکی را در سالهای پلان پنج ساله ی انکشافی اول از 1335(1956) تا 1340(1961) نشان میدهد:

در پایان پلان پنج ساله ی اول آنگونه که بملاحظه میرسد یک رشد نه چندان بزرگ در انکشاف معارف صورت گرفت. این انکشاف و ازدیاد صرف در مقایسه باسالهای ماقبل پلان قابل بررسی بود نه از لحاظ تعمیم معارف درسراسر کشور و رفع نیازمندی های جامعه در این عرصه. تعداد شاگردان دوران ابتدایی و شمار مکاتب دوچند دوره ی ماقبل پلان شد. به شمار مکاتب ثانوی نیز افزایش بعمل آمد. این ازدیادبرمبنای گزارش وزارت معارف درپایان پلان پنجساله ی اول انکشافی از 16 فیصد به 21 فیصد بود.

در نخستین پلان پنج ساله ی اول انکشافی در بخش تعلیمات عالی نیز پیشرف هایی صورت گرفت. در اولین سال اجرای پلان(1956) فاکولته ی زراعت و فاکولته ی انجنیری تأسیس گردید. در همین سال دارالمعلمین های ننگرهار و قندهار بوجود آمد. در سال 1957 فاکولته ی اقتصاد تأسیس شد. در هرات نیز یک باب دارالمعلمین بنیانگزاری گردید. در 1958 فاکولته ی فارمسی ایجاد شد. در سال 1959 سنگ تهداب پوهنتون کابل از سوی سردارمحمدداودگذاشته شد.

در بخش نصاب درسی و مضامین مورد تدریس در دوره ی ابتدایی مکاتب نیز تغیراتی وارد شد. در برخی مکاتب ابتدایی آموزش حرفه های چون: نجاری، خیاطی، قالین بافی، سنگ تراشی، تباشیرسازی، گلیم بافی، کلالی، سطرنجی بافی، داشکاری خشت پخته و غیره گنجانیده شد. آموزش بسیاری از این حرفه ها در مکاتب بنا بر کمبود معلم غیر عملی بود.

در سال 1961 یک تیم متخصصان یونسکو بابررسی موضوع تربیه ی معلم وتهیه ی گزارشی در این جهت موجب ایجاد دوپروژه درجهت تربیه ی معلم گردیدند. این دوپروژه شامل تأسیس اکادمی مربیان معلم و تأسیس کالج عالی تربیه ی معلم برای دوره ی متوسطه ی مکاتب بود. هردو پروژه را وزارت معارف به همکاری یونیسف انجام داد.

در سالهای صدارت سر دار محمدداود به آموزش سواد بزرگسالان توجه بیشتر مبذول گردید. مراکز سواد آموزی توسعه یافت. در حالیکه نخستین گام برای آموزش سواد بزرگسالان به سال 1906 بر میگردد و سپس شاه امان الله خان به تأسیس کورس های سواد آموزی پرداخت و خود در مدیریت و کنترول آن سهم گرفت، شمار این کورس ها در نخستین پلان پنج ساله ی اول انکشافی در صدارت سردار محمد داود افزایش یافت. در سال 1959 به تعداد چهل کورس سواد آموزی برای بزرگسالان بنام کورس اکابر تأسیس شد. سپس در دهه ی شصت تشکیلات جدید برای مبارزه با بی سوادی بمیان آمد که رهبری و مدیریت این مبارزه بدوش وزارت معارف گذاشته شد. اما مبارزه با بی سوادی علی رغم پیشرفت ها هیچگاه به محو بی سوادی از جامعه ی افغانستان نیانجامیده است. نبود منابع مالی و تخنیکی به پیمانه ی کافی و مورد نیاز در این مبارزه، عدم زمینه های مساعد ذهنی و فرهنگی در جامعه به خصوص در جامعه ی روستایی و ازدیاد فزاینده ی بی سوادان بنا بر رشد جمعیت و نبود مکتب و زمینه ی تعلیم برای اطفال سراسر کشور که پیوسته به جمعیت بی سوادان افزوده است، از عوامل ناکامی در این عرصه محسوب می شود.

توجه به معارف نسوان یکی دیگر از تحولات عرصه ی معارف در دوره ی صدارت سردارمحمد داود بود. هرچند معارف نسوان پس از زوال سلطنت امان الله خان و یک دوره ی رکود، مجدداً در دوران صدارت محمدهاشم خان در 1941 آغاز گردید و سپس در صدارت سردارشاه محمود انکشاف یافت، اما در دوره ی صدارت سردارمحمدداود وارد مرحله ی جدید رشد و توسعه شد. اقدام سردار محمدداود در رفع حجاب زنان که پس از سال 1958 رویدست گرفته شد، موجب حضور بیشتر زنان در عرصه های حیات اجتماعی کشور و توسعه ی معارف برای طبقه ی نسوان شد. در حالیکه تصمیم و اقدام مشابه شاه امان الله در گذشته مخالفت و طغیان های غیرقابل مهار را در جامعه بر انگیخت، عملکرد سردار محمدداود سه دهه بعد از آن به موانع و مخالفت جدی روبرو نگردید. مؤلف افغانستان درپنج قرن اخیر در این مورد می نویسد:«ازختم دوره ی پادشاهی امان الله شاه به این سو، دولت در مسأله ی حقوق زنان روش ارتجاعی و محافظه کارانه داشت. مدارس دختران مسدود گردید، محمدنادرشاه حجاب زنان را یکی از فقرات اساسی خط مشی خود اعلان کرد و امان الله شاه را به دلیل مداخله در این کار مورد نکوهش قرار داد. اما با گذشت وقت و زمان نیازمندیهای نوی در جامعه پیدا شد که تعلیم دختران را ضروری می ساخت. بنا بر آن در دوره ی صدارت محمدهاشم خان مکتب قابلگی درکابل تأسیس گردید که بعدها در دوره ی شاه محمودخان به شکل کامل العیار متوسطه دختران در آمد. معلمه ها و متعلمه های این مکتب برای بار اول رفع حجاب را از جانب خود نسوان تبلیغ و تقاضا کردند. نسل جدید خانواده ی شاهی اعنی محمدظاهرشاه، محمدداود خان و محمدنعیم خان هرچند این ضرورت را دریافته بودند، لیکن تا مدتی به ملاحظه ی رد عمل احتمالی عناصر محافظه کار، اقدامی در آن راه نکردند، تا اینکه در سال 1958 اولین دسته ی اردو با سلاح جدید شوروی مجهز گردید و دولت خود را براوضاع در داخل کشور مسلط یافت. در این وقت هر سه پسر عم تصمیم گرفتند تا به زنان اجازه بدهند که حجاب از چهره برگیرند.»(84)

تصمیم صدراعظم محمدداود در مورد رفع حجاب که به نام نهضت نسوان صورت گرفت نخست با آشکار شدن چهره های برخی زنان خانواده ی سلطنتی و عده ای از زنان هیئات حکومت در مراسم جشن استقلال آغاز یافت. محمدعزیرنعیم بردارزاده ی سردارمحمد داود می گوید:«جشن استقلال سال 1341 بود. پدرم تصمیم گرفت که باید مادرم با آنها یکجا بیاید. به هرصورت وقتی که مادرم به استدیوم ورزشی کابل رفت برای همه تعجب آور بود و مادرم هم خیلی هیئجان زده بود. همان روزچهره های اشخاصی که درآنجابودند، جالب بود. وزراء هم خبری نداشتند. در این وقت مرحوم سلطان احمدخان شیرزوی که سابق وزیرخارجه بود در یک چوکی(صندلی) خالی که در پهلوی من بود، نشست. به چپ نگاه کرد و به راست نگاه کرد و مادرم را دید و ازمن پرسید که این خانم افغان است؟ گفتم بلی! گفت که خواهد بود؟ گفتم فکر میکنم که مادرم باشد. او به حدی هیئجان زده شد که اشک از چشمانشان جاری شد و بعد از آن، فردایش یک فضای دیگر در سراسر افغانستان به وجود آمد. در کمپها (محل جشن استقلال) وزیرها با خانم هایشان آمدند، چند وقت بعد درسینماپارک خانم ها و مردها مشترکاً به سینما میرفتند.»(85)

برنامه ی رفع حجاب سپس در ولایات عملی گردید. تنها مخالفت هایی در ولایت قندهار در برابر این اقدام صورت گرفت که با استفاده از نیروی نظامی در هم کوبیده شد. پس از آن در سال 1960 فاکولته های نسوان با فاکولته های پسران در دانشگاه کابل ادغام یافت و تدریس مشترک دختران و پسران در صنوف درسی فاکولته ها عملی گردید. در طول سالهای صدارت محمدداودخان به شمار شاگردان دختر در مکاتب افزایش به عمل آمد و تعداد بیشتر زنان در مکاتب و مؤسسات تعلیمی و ادارات دولتی به صفت معلم و کارمند توظیف گردیدند. تعداد دختران دوره ی ابتدایی مکاتب در سال 1955 از 116000 تن به 175658 تن در سال 1960 و به 358037 تن در سال 1965 بالا رفت. در مکاتب ثانوی نیز شمار شاگردان دختر از 5900 تن در سال 1955 به 16647 در سال 1960 ازدیاد یافت. سپس در سال 1965 این تعداد در دوره ی ثانوی مکاتب بیشتر از دوبرابر زیاد شد و به 33982 تن رسید. در جدول زیر رشد تعلیمات نسوان در هرپنج سال از سال 1940 تا 1965 با تعین درصدی این رشد در دروه های ابتدایی، ثانوی و تعلیمات عالی قابل مطالعه است:

دومین پلان پنجساله ی انکشافی در سال 1962 آغاز شد. در این پلان مصرف مجموعی 31،3 ملیارد افغانی مدنظر گرفته شده بود. از این مقدار پول 11،2 درصد آن به بخش معارف و صحت عامه اختصاص یافته بود که قسمت بیشتر آن (1759 ملیون افغانی) مربوط به معارف می شد. در حالیکه سهم معارف در پلان اول انکشافی 958 ملیون افغانی بود.

در دومین پلان انکشافی پنج ساله به رشد و گسترش دوره ی ثانوی، تخنیکی و عالی معارف توجه بعمل آمد. هرچند سردار محمدداود یکسال پس از شروع پلان از صدارت کنار رفت، برنامه ی انکشاف معارف تا ختم پلان مذکور در 1967 ادامه یافت. اما مشکل عمده در دوران رشد مکاتب ثانوی، کمبود معلمین مسلکی برای تدریس در لیسه ها بودکه در سومین پلان پنج ساله به تربیه ی معلم اهمیت بیشتر داده شد. توسعه ی معارف را بر مبنای دو پلان پنجساله ی انکشافی متذکره در جدول زیر می توان مشاهده کرد:

همچنان در جدول دیگر رشد و توسعه ی معارف کشور با ملاحظه ی تعداد شاگردان پسر و دختر در دوره های ابتدایی، متوسطه و عالی مشاهده می شود:

در سالهای صدارت سردار محمدداود و برنامه های انکشافی معارف در جریان سه پلان پنج ساله ی انکشافی به رشد و توسعه ی تعلیمات تخنیکی و مسلکی و تحصیلات عالی توجه به عمل آمد. بنیان ایجاد مکاتب مسلکی در سلطنت امان الله خان گذاشته شد و اولین بار مکتب صنایع در سال 1923 تأسیس گردید. سپس مکتب میخانیکی در 1937، مکتب زراعت کابل/هلمند در 1944، مکتب تجارت در 1948، تخنیک ثانوی در 1951، مکتب مسلکی بلقیس برای دختران و مکتب اداره ی عامه در 1959، مکتب موزیک در سال 1960و مکتب هوتل داری در سال 1963 در کابل پایتخت کشور تشکیل یافتند. برای نخستین بار در چوکات پلان انکشافی معارف مکاتب مسلکی خارج از پایتخت ایجاد شد. مکتب میخانیکی در سال 1958 در ولایت قندهار، مکتب میخانیکی در همین سال در خوست پکتیا، مکتب صنایع در سال متذکره در ولایت فراه، مکتب زراعت در سال 1961 در ولایت بغلان تأسیس گردید.

جدول زیر تعداد شاگردان، معلمان و فارغان سال 1963، آخرین سال صدارت سردار محمدداود را از مکاتب مسلکی و مؤسسات عالی مسلکی مشخص میسازد:

تفصیلات	تعداد داخله	تعدادمعلمان	فارغ التحصیلان
مجموع عمومی تدریسات مسلکی	9792	542	1098
دارالمعلمین کابل	473	35	116
دارالمعلمین ننگرهار	616	17	20
15شعبۀ دارالمعلمین نهاری و 15 شعبۀ لیلیه	1797	56	0
دارالمعلمین هرات	404	19	0
دارالمعلمین قندهار	451	21	5
مکتب تخنبک ثانوی	353	30	109
میخانیکی کابل	754	53	156
میخانیکی خوست	205	10	34
میخانیکی قندهار	150	14	49
صنایع کابل	322	43	33
صنایع فراه	129	10	14
زراعت کابل	251	18	51
زراعت بغلان	487	27	32
مکتب سپورت	152	9	19
انستیوت ادارۀ صنعت	65	8	19
مکتب تجارت	343	14	25
لیک او شمیر	29	13	34
شاهدخت بلقیس	180	13	8
ابن سینا	1160	43	276
دارالعلوم عربی	202	10	26
مدرسۀ ابو حنیفه	180	13	8
فخرالمدارس هرات	97	14	6
مدرسۀ جامع هرات	167	12	6
نجم المدارس ننگرهار	125	12	11
مدرسۀ اسدیۀ مزارشریف	109	10	10
مدرسۀ تخارستان قندز	76	6	0
مدرسۀ ظاهرشاهی	50	4	8
مکتب هوتلداری	58	3	0
مجموع	19177	1079	2173

جدول ذیل سیر رشد و توسعه ی مکاتب و مؤسسات مسلکی و تحصیلی را در سالهای دو پلان پنجساله ی اول و دوم انکشافی، از سال 1334(1955) تا سال 1346(1967) نشان میدهد:

رشد و توسعه ی مراکز تربیه ی معلم به عنوان نیاز مبرم در توسعه ی معارف عصری در صدارت سردارمحمدداود مورد توجه قرارگرفت. تأسیس اولین دارالمعلمین در شهر کابل به سال 1923 در دوران سلطنت امان الله خان بر میگردد؛ اما در نخستین برنامه ی انکشافی دوران صدارت سردارمحمدداود بود که مراکز تربیه ی معلم توسعه یافت. در سال 1956 افزون بر اینکه به میزان ظرفیت دارالمعلمین کابل برای جذب شمار بیشتر فارغان لیسه ها افزوده شد، سه دارالمعلمین ابتدایی در ولایات هرات، قندهار و ننگرهار بوجود آمد.

رویهمرفته در سالهای صدارت سردارمحمدداود تعداد مکاتب ثانوی و مسلکی در کشور افزایش یافت. در معارف و تعلیم و تربیه ی افغانستان یک نظام و سیستم ایجاد شد. دربستر این تحول نخبگان روشنفکر رشد و پرورش یافتند. در دوران صدارت محمدداود پوهنتون کابل توسعه پیداکرد. زمینه های مساعدی برای جذب بیشتر شاگردان فارغ دوره ی ثانوی به پوهنتون یا دانشگاه کابل ایجاد شد. در سال 1960 به تعداد 1540 دانشجوی پسر و 157 دانشجوی دختر در فاکولته های مختلف دانشگاه کابل مشغول تحصیل بودند. پنج سال بعد شمار محصلین در دانشگاه دوبرابر شد. تعداد دانشجویان پسر به 2603 نفر و تعداد دانشجویان دختر به 646 تن رسید.(91)

در آغاز اولین پلان انکشافی ساختمانهای جدید تدریسی برای فاکولته های مختلف دانشگاه کابل و تعمیر لیلیه اعمار گردید و تا شروع دومین پلان انکشافی، فاکولته ها و ادارات مرکزی پوهنتون به این ساختمانها انتقال یافتند. در انکشاف معارف و پوهنتون کابل در این دوره نه تنها شوروی که کشور های غربی چون ایالات متحده ی امریکا و کشورهای اروپایی سهم گرفتند. محمدداود خان که بر سر منازعه ی دیورند و موضوع پشتونستان در مخاصمت فزاینده با پاکستان قرار گرفت، به اتحاد شوروی نزدیک شد. وی از کمک های شوروی در پلان های انکشافی افغانستان از جمله برای توسعه ی معارف استفاده کرد. در دهه ی شصت میلادی فاکولته های طب، ساینس، انجنیری، اقتصاد، حقوق و تعلیم و تربیه به کمک ایالات متحده ی امریکا و کشورهای اروپایی فرانسه و آلمان انکشاف یافت. همزمان با آن دولت شوروی به تشکیل پول تخنیک کابل پرداخت. در آخرین سال صدارت سردار محمدداود در سال 1963 پوهنتون ننگرهار تأسیس گردید.

تعداد معلم	تعداد شاگرد	ولایت	اسم مکاتب	شماره
82	2269	شهرکابل	لیسۀ حبیبیه	1
72	1855	شهرکابل	لیسۀ استقلال	2
59	1229	شهرکابل	لیسۀ نجات	3
48	1334	شهرکابل	لیسۀ غازی	4
27	605	شهرکابل	لیسۀ خوشحال خان	5
20	537	شهرکابل	لیسۀ رحمن بابا	6
23	721	شهرکابل	لیسۀ نوی کابل	7
60	1777	شهرکابل	لیسۀ ملالی	8
80	2176	شهرکابل	لیسۀ زرغونه	9
43	1469	شهرکابل	لیسۀ رابعۀ بلخی	10
12	188	شهرکابل	متوسطۀ بلقیس	11
23	1150	مزارشریف	لیسۀ باختر	12
14	609	مزارشریف	متوسطۀ سلطان رضیه	13
13	621	مرکز بغلان	متوسطۀ بغلان	14
3	49	فیض آباد(بدخشان)	متوسطۀ شاه محمود غازی	15
15	726	شهر گردیز(پکتیا)	لیسۀ عبدالحی گردیزی	16
16	445	فراه	لیسۀ ابونصر	17
15	297	گرشک (هلمند)	لیسۀ ابوالفتح	18
16	878	میمنه	متوسطۀ ابوعبیده	19
7	369	میمنه	متوسطۀ نسوان میمنه	20
23	802	غزنی	متوسطۀ سنایی	21
17	601	پروان	متوسطۀ اشترگرام	22
21	848	چاریکار(پروان)	لیسۀ نعمان	23
9	278	ننگرهار	متوسطۀ سلطان پورسفلی	24
20	154	لغمان	لیسۀ تیگری	25
12	476	لوگر	متوسطۀ برکی برک	26
37	1066	هرات	متوسطۀ مهری	27
22	707	هرات	لیسۀ سلطان غیاث الدین	28
22	843	قطغن(قندز)	لیسۀ خان آباد	29
15	779	قندز	لیسۀ قندز	30
14	489	قندهار	متوسطۀ زرغونه انا	31
10	343	قندهار	لیسۀ احمدشاه بابا	32

مجموع	فارغ دار الحفاظ ها	فارغ صنف9 مکاتب مسلکی	فارغ صنف 12 مکاتب مسلکی	فارغ مکاتب ثانوی	فارغ مکاتب متوسطه	فارغ مکاتب ابتدایی	سنوات
7500	4	250	267	172	718	6139	1335
8900	18	309	237	230	1011	7094	1336
11328	10	345	282	255	1056	9380	1337
1042	321	366	312	434	1236	8662	1338
12522	14	401	415	526	1576	9590	1339
14490	17	564	326	540	1796	11247	1340
65833	95	3235	1840	2157	7393	52112	مجموع

فیصدی	تعداد شاگردان نسوان	سال
1،5	900	1940
2،6	2000	1945
4،6	4350	1950
8،3	9990	1955
11،9	23155	1960
15،5	61394	1965

1967	1960	1955
444240	213100	111650	تعلیمات ابتدایی
54400	14100	5730	تعلیمات ثانوی
5700	2500	1950	تعلیمات مسلکی
5600	3900	1000	تربیۀ معلم
4320	1700	760	تعلیمات عالی
524260	235300	121090	مجموع

سال	اناث	ذکور	مجموعه
1955	9990	111100	121090
1960	23155	170845	194000
1965	61394	334074	395468
1970	92030	564090	656120

مجموع	فاکولته ها	مسلکی	لیسه ها	متوسطه	ابتدایی	مکاتب دهاتی	سالها
762	6	24	17	27	330	358	1334(1955)
1250	12	28	19	40	456	695	1339(1960)
1436	10	31	22	52	533	788	1340(1961)
1491	11	34	24	60	542	820	1341(1962)
1709	11	53	25	83	568	969	1342(1963)
1871	11	57	28	111	627	1037	1343(1964)
2096	13	56	30	122	656	1222	1344(1965)
2287	12	58	42	164	723	1290	1345(1966)
2848	14	56	51	197	849	1663	1346(1967)