کابل، 28 حوت1385(19مارچ2007)

               سال 1385 ؛

       آرزوهای برآورده ناشده وضعف های پرمخاطره   

      محمداکرام اندیشمند

افغانستان آخرین روزهای سال 1385 خورشیدی را پشت سر میگذارد. این سال برای  دولت ومردم کشورما، سال مهم وآموزنده بود. سالی که بسیاری از آرزوها و خواست های مبرم درمسیر ثبات، پیشرفت و عدالت تأمین نشد. وسالی که برخلاف آن همه آرزو ها و توقعات، پر از حوادث و وقایع خطرناک ومهلک بود. هرچند که درطول این سال تلاش درمسیر بهبود و پیشرفت ادامه یافت وعلی رغم ضعف ها وشکست ها گام های درخور توجه و مهمی دراین مسیر برداشته شد.

پیشرفت ها و پیروزی ها:

ادامۀ بازسازی به ویژه در عرصۀ راه های مواصلاتی و شاهراه ها یکی از نشانه های مهم تلاش در راه تحقق انکشاف و پیشرفت بود. استمرار برنامه های همبستگی ملی توسط وزارت انکشاف ودهات بخش دیگر از کار عملی عرصۀ باز سازی و نوسازی  کشور بخصوص در ولایات و ولسوالی ها محسوب می شد. جذب تعداد بیشتر فارغان صنوف دوازدهم دورۀ ثانوی مکاتب به دانشگاه ها و مؤسسات عالی تحصیلی قدم مؤثر و امید افرین درعرصۀ معارف و تحصیلات عالی بود. مساعی معارف در سال 1385 با وجود موانع و کمبود ها، اراده و تصمیم پیشرفت را دراین عرصه به نمایش گذاشت.

سال 1385 به عنوان نخستین سال پارلمان منتخب کشور بعد از سه دهه بی ثباتی و جنگ، سرآغاز دورۀ جدید قانونیت و دموکراسی محسوب می شود. یکی از نکات جالب وقابل توجه در نخستین سال پارلمان، عدم تبارز بحران جدی ولاینحل در تصامیم و عملکرد پارلمان،  درمناسبات درونی پارلمان  ودرچگونگی روابط آن باقوای اجرائیه بود. مجلس نمایندگان کشور به عنوان مجلس اصلی و مقتدر پارلمان افغانستان درحالیکه پس از سه دهه جنگ و بی ثباتی ازافراد و گروه های ناهمآهنگ ومتعارض سیاسی و اجتماعی تشکیل گردید، سال 1385 را بدون اختلاف و ناهمسویی بحران آفرین در داخل خود و با حکومت پشت سر گذاشت.

تلاش برای مهار کردن فساد لگام گسیخته و فزایندۀ مالی و اداری درداخل دولت ازسوی لوی سارنوال یا دادستان کل علی رغم ضعف ها و اشتباهاتی که صورت گرفت یکی از مظاهر نیکوی سال 1385 در افغانستان بود.

ضعف ها وشکست ها:

اگر سال 1385 خورشیدی را ازمنظر امنیت و ثبات باسالهای پیشینی پس ازسقوط حکومت طالبان مقایسه کنیم، بدون تردید سال مذکور را سال دشوار و مملو ازضعف و ناتوانی میابیم. افغانستان درسال 1385 شاهد بیشترین حملات انتحاری بود. حملات انتحاری دراین سال به پایتخت کشور کشانیده شد. بیش از 70 حادثۀ انتحاری در مناطق جنوب، جنوب شرق و کابل بوقوع پیوست. درنتیجۀ این حملات  صدها نفر جان خود را اردست دادند که اکثریت آنها افراد غیر نظامی بودند.

سال 1385 برای نیروهای خارجی درافغانستان سال پرتلفات بود. صرف نظر از آنکه کشورهای  مختلف دنیا و در رأس آنها ایالات متحدۀ امریکا برمبنای منافع و مصالح خود دولت افغانستان را مورد حمایت نظامی ومالی قرار میدهند، افغانستان بدون حمایت و همکاری جامعۀ بین المللی و نیروهای خارجی  به میدان تاخت وتاز همسایگان و درگیری های خونین گروهی کشیده می شود. این درحالیست که افزایش تلفات نیروهای خارجی آثار منفی بروی دوام این حمایت وارد میکند. تأثیر این امر در خود داری کشورهای های مختلف عضو ناتو ازاعزام نیروهای بیشتر به افغانستان در سال 1385 آشکار گردید.

وقوع نبردهای شدید نیروهای انگلستان در هلمند با طالبان و آتش بس غیر رسمی این نیروها باقوای طالبان در موسی قلعه درسال 1385 نمایانگر ضعف وشکست درعرصۀ مبارزه با طالبان و درمسیر تأمین صلح و ثبات بود. بریتانیا پس از صد سال که پنج هزار نیروی خود را در هلمند مستقر کرد وآن نیروها  از آغاز سال 1385 وارد جنگ با طالبان شدند، نتوانستند جنگجویان  طالب را دراین مناطق درهم بکوبند. نیروهای انگلیس پس از جنگ های شدید در اسد 1385 نیروهای خود را از موسی قلعه عقب کشیدند و درواقع به نوعی آتش بس با طالبان تن دادند. هر چند آنها از توافق با طالبان انکار کردند اما درپایان این سال دیده شد که طالبان نه تنها موسی قلعه بلکه بخش های زیادی از هلمند را درکنترول و تصرف خود درآوردند و جنگ را با دولت و نیروهای خارجی حتی از حالت چریکی به صورت جبهه یی تغیر دادند.

افزایش تنش و تشنج با پاکستان درسال 1385 به عنوان یکی دیگر ار نکات ضعف و ناتوانی دولت دراین سال قابل تذکر و مطالعه است. دراین تردیدی نیست که پاکستان به دخالت خود در سال گذشتۀ خورشیدی ابعاد بیشتر بخشید. پاکستانی ها طالبان را دراین سال به عنوان یک نیروی خطر ساز و متشکل دوباره وارد افغانستان کردند. اما دولت افغانستان علی رغم حضور و حمایت جامعۀ بین المللی قادر نشد تا با پاکستان وارد یک گفتمان اساسی شود و به حل ریشه ای مشکلات و معضلات با آن کشور بپردازد.

افزایش تولید تریاک وقاچاق مواد  مخدر در افغانستان یکی دیگر از ضعف ها وناکامی های دولت درسال 1385 بود. کشت تریاک درسال 1385، 59 درصد افزایش یافت. درحالیکه در سال 1384 خورشیدی 104 هزار هکتار زمین زیر کشت تریاک بود درسال 1385 در 165 هزار هکتار زمین  تریاک زرع شد. افغانستان در سال 1385 خورشیدی 92 درصد تمام تدارکات تریاک جهان را تولید کرد.

ولایت هلمند بزرگترین ولایت محل نفوذ و پایگاه طالبان به عنوان بزرگترین ولایت تولیدکنندۀ تریاک در سال 1385 شناخته شد. زرع تریاک دراین ولایت 160 در صد بالا رفت و نسبت به سال 1384 سه برابر شد. علاوه بر آن تعداد افراد معتاد به مواد مخدر دراین ولایت دراین سال افزایش یافت. درحالیکه نفوس ولایت هلمند به یک ملیون نفر تخمین میشود تا نیمۀ سال 1385 بیش از سی هزار نفر دراین ولایت به مواد مخدر معتاد شدند. نه تنها درهلمند بلکه درسایر نقاط افغانستان شمار معتادان مواد مخدر بالا رفت و د رسالیکه پایان میابد بیش از یک ملیون نفر مردم افغانستان به صف معتادان پیوستند. در حالیکه شمار معتادان درسال 1384 نهصد هزار نفر بود.

افزایش مواد مخدر درسال 1385 درافغانستان به حدی بود که عده ای ازاعضای حزب دموکرات درکنگرس ایالات متحدۀ امریکا در تابستان این سال طی نامه ای به رئیس جمهور خود اظهار نگرانی کردند که افغانستان شاید به زودی در نتیجۀ روند رو به گسترش مواد مخدر به عنوان اولین دولت متکی به مواد مخدردرجهان تبدیل شود.

محرومیت دولت افغانستان ازتحویل گیری کمک های خارجی برای بازسازی و نوسازی کشور نشان دیگری از ضعف ها و شکست های دولت  درسال 1385 بود. درحالیکه دولت افغانستان در کنفرانس لندن(بهار 1385) ازتمام کشورهای کمک دهنده تقاضا کرد تا دست کم نیمی از کمک های خود را ازطریق دولت به مصرف برسانند، اما این مطالبه هیچگاه درسالی که گذشت برآورده نشد. جالب این است که ایالات متحدۀ امریکا به عنوان بزرگترین حامی خارجی دولت و بزرگترین کشور کمک  دهنده به افغانستان بیش از همه تقاضای دولت مارا ناشنیده گرفت. امریکا درسال 1385 دوملیارد دالر را برای بازسازی افغانستان اختصاص داد که ازاین مبلغ تنها یکصد ملیون دالر را دراختیار دولت گذاشت و باقی آنرا از طریق انجو ها مصرف کرد. درسال 1385 از صد فیصد کمک های خارجی که در بازسازی و نوسازی افغانستان مصرف شده است، تنها پنج درصد آن به دولت افغانستان داده شد و 95 درصد را انجوها و مؤسسات خارجی مصرف کرده اند. بدون تردید این وضع به شدت از تقویت و اقتدار دولت درتمام عرصه ها کاسته است.  هرچند بسیاری از کشورهای کمک دهنده امتناع خود را ازتحویل دهی کمک های نقدی به دولت افغانستان به عدم ظرفیت وکارآیی دولت وفساد مالی واداری  آن ارتباط میدهند، اما نکتۀ بسیار تکان دهنده وناگوار این است که فساد انجو ها و مؤسسات کمک گیرنده و مصرف کننده گسترده تر و عمیق تر ازفساد مالی ارگانها و ادارات دولت افغانستان است. "جین مزوریله" مدیر اجرائیوی بانک جهانی درافغانستان درآستانۀ کنفرانس لندن دربهار 1385 گفت:"من درطول ماموریت سی ساله ام تا این مقیاس فساد مالی که ملیونها دالر کمک خارجی را بلعیده است، ندیدم ام." او گفت:"درافغانستان یک غارت بی سابقه به خصوص توسط سازمانهای خصوصی درجریان است."

اقتصاد بازار و همراه با آن فساد انجو ها وسازمانهای خارجی، فساد مالی واداری ادارات و ارگانهای مختلف دولت و گسترش تولید و قاچاق مواد مخدر، فاصلۀ طبقاتی را درسال 1385 درکشور عمیق و گسترده تر ساخت. درحالیکه به مقدار پول و سرمایۀ ثروتمندان، رشوت خواران، غارتگران و قاچقچیان مواد مخدر درسال 1385 افزوده شد، اما صف فقرا و تهی دستان درکشور کاهش نیافت. برعکس، مردم نادار و فقیر درجامعه نادارتر و تهی دست تر شدند. فساد انجوها و سازمانهای خصوصی، فساد درونی دولت، گسترش دامنۀ فقر و بیکاری، ایجاد فاصلۀ عمیق طبقاتی میان ثروتمندان و نیازمندان، تشدید جنگ طالبان و تقویت نیروهای آنها، تلفات غیرنظامیان از سوی نیروهای ناتو و امریکا علیه تروریزم درجریان بمبارانها و آتش باری به مناطق مسکونی، سرپیچی نیروهای خارجی بخصوص نیروهای امریکایی از قوانین افغانستان و بی اعتنایی آنها دربرابر دولت و مردم از بدترین پدیده های منفی ونا امید کننده درسال 1385 بود. مجموع این عوامل میزان امیدواری وخوشبینی های مردم را دراین سال نسبت به سالهای پیشین حاکمیت کنونی کاهش داد. بدون تردید این عوامل درظهور حادثۀ 8 جوزای 1385 درکابل نقش اساسی داشت.

آنچی که در بررسی و تبیین حوادث و وقایع سال 1385 مهم به نظر میرسد، درس گیری ازاین حوادث و بازبینی به استراتیژی و عملکرد از سوی دولت افغانستان ونیروهای خارجی حامی دولت در سال آیندۀ 1386 خورشیدی است. آیا دولت افغانستان و جامعۀ بین المللی همراه و حامی آن،  ضعف ها و شکست های خود را درسالیکه آخرین روزهایش سپری می شود، مورد ارزیابی و شناسایی قرار میدهند؟ آیا آنها در سال نو 1386 ازتکرار این ضعف و اشتباهات می پرهیزند؟ پیروزی و پیشرفت درسال نو ریشه در این ارزیابی و شناسایی دارد.