دیناستی ارغون

دیناستی ارغون، دیناستی بود که ازنگاه قومی به منگول، تورکو ـ منگول تعلق داشته و ساحۀ ازافغانستان را دراخیرقرن 15 واوائل قرن 16 تحت کنترول خود داشت، درقرن 16 ساحۀ سند را نیز کنترول میکرد. ارغون هارا میشود به دو دسته تقسیم کرد :

Arghun  Dhul-Nun Beg شاخۀ ذولنون بیک ارغون که الا 1554 حکومت کرد.

 Mohammad Isa Tarkhan شاخۀ ترخان، مربوط محمدعیسیً ترخان که الا 1591 حکومت کرد.

ارغون والی قندهار

دراخیرصدۀ 15 سلطان تیموری هرات، حسین بایقرا، ذولنون بیک ارغون را به حیث والی قندهارمقررکرد.  ذولنون بیک بزودی شروع  به نادیده گرفتن اتوریتۀ حکومت مرکزی هرات کرده ودرحدود 1479 شروع به جهان کشائی بطرف بلوچیستان کرد. پشین، شال و مستنگ را گرفت. در1485 پسرش شاه بیگ  و محمد مقیم خان ، سیبی Sibi  را ازدیناستی سمای Samma سند تصرف کرد، اگرچه این یک پیروزی موقتی بود.

در1497 ذولنون بیگ ازشورش بدیع الزمان ، پسرحسین بایقرا، برضد پدرش پشتی بانی کرده. ذولنون بیگ که دخترش با بدیع الزمان ازدواج کرده بود، توانست موقیت مهمی در حکومت تیموری بعد از حسین بایقرا در 1506 بدست آورده .

با تاسف اینکه بعد ازمدت کوتاهی ازجلوس بدیع الزمان، اوزبیک ها تحت رهبری محمد شیبانی به خراسان تجاوزکردند. در 1507 ذولنون بیگ درجنگ با اوزبیک ها کشته شد، پسرش شاه بیگ ومقیم جانشین اوشدند.

ارغون ها قسمت ازکنترول خویش برافغانستان را به شهزاده بابر، شخصیکه خود توسط اوزبیکه ها ازترانسوسینا Transoxiana بیرون وبطرف  جنوب به قلمرو شاهی حسین بایقرا رانده شده بود، ازدست دادند. در 1501\1502 مقیم اداره کابل را بقسم مسالمت آمیز، جائیکه بعد ازوفات الغبیگ بن ابوسعید درهرج ومرج افتاده بود، بدست آورد. این بامخالفت بابرمواجه شد، اوبعد ازمحاصره شهردر 1504 آنرا  تصرف کرد، مقیم به قندهارعقب نشینی کرد.

بعد ازفوت ذولنون بیگ، بابرتصمیم گرفت تازمانیکه شاه بیگ و مقیم درقندهارباقیست خطرهم باقیست. در 1507 یا 1508 بایشان حمله کرد لاکن برادرها موقعیت خود را به نسبت توافق شان با محمد شیبانی اوزبیک، حفظ کردند. درسالهای بعد بابروقت خود را صرف جنگ با اوزبیک ها برای گرفتن دبارۀ سمرقند کرد، به شاه بیگ ومقیم یک مقدارفرصت داده شد.

شاه بیگ دید که درطویل المدت غیرممکن است، قندهاررا درمقابل بابرنگاه دارد. در 1520، به امید ایجاد موضع جدید قدرت به سند تجاوزکرد، جائیکه دیناستی سما تحت رهبری جام فیروزDjam Firuz  درمجادله بود، شاه بیگ لشکرجام فیروزرا شکست داد وجلورفت که دتا Thattaرا چورکند. هردوطرف توافق به صلح کردند، طوریکه شاه بیگ نصف بالائ سند را برنده شد و نصف پائینی به سما باقی ماند. جام فیروز بزودی این قراردادرا شکستاند لاکن توسط شاه بیگ شکست ومجورشد که بطرف گجرات فرارکند.

این نشانه خاتمه حکومت سما درسند بود وقتیکه شاه بیگ کنترل تمام سند رابدست گرفت.

  شاخۀ ارغون

در 1522 بابربعد از محاصره قندهار این شهررا گرفته وبه دولت خود شامل کرد.

به تعقیب این، شاه بیک بهکار(بهار مترج؟) Bhakkar را پایتخت رسمی خود ساخت. او در 1524 وفات و پسرش شاه حسین جانشین اوشد. شاه حسین خطبه را بنام بابر خوانده وبه کمک اوبه ملتان حمله کرد. ملتان که توسط لنگه Langah  اداره میشد، در 1528بعد ازمحاصرۀ طویل سقوط کرد وشا حسین والی برای شهرمقررکرد. بزودی بعد ازآنکه شاه حسین ملتان را بقصد دتا ترک کرد، بهر صورت، گورنرازشهر بیرون رانده شد. شورشیان برای مدتی شهررا مستقلانه اداره کردند، لاکن بزودی به امپراطوری مغل که توسط بابربعد ازتصرف دهلی، در 1526 تائسیس شده بود،  تسلیم شدند .

در 1540 شاه حسین مجبور بود، با آمدن جانشین بابر، همایون، که ازجانب شیر شاه سوری از هندوستان بیرون رانده شده بود، مقابله کند. همایون از شاه حسین تقاضای کمک برای جنگ با شیرشاه سوری کرد، لاکن نتوانست اورابه این کار قانع کند. بعد ازآن همایون کوشش کرد که سند را از شاه حسین جدا کند، با کوشش اخیرتوانست حالت بن بست را برقرارکند. امپراطوری منگول در 1554 قبول کرد که سند را ترک و روانه قندهار شود.

شاه حسین، هر قدر که به آخرعمرش نزدیک میشد تدریجا بی کفایترمیشد. از اینرواشراف سند تصمیم گرفتند، میرزا محمد عیسیً ترخان را که یکی از بزرگان شاخۀ ارغون ها بود  بحیث رهبر خویش در 1554 انتخاب کنند. شاه حسین کنار زده شد وبدون فرزند در 1556 وفات کرد.

شا خۀ تر خان

در زمان جنگ داخلی بین شاه حسین و محمد عیسیً تر خان، عیسی ترخان نامۀ برای درخواست کمک به پرتگالی ها به بسین Bassein فرستاده بود، قوای 700 نفری تحت قومانده پترو بریتو رولم Pedro Barreto Rolim با کشتی به دتا در 1555 رسید، معلوم شد که عیسیً ترخان دعوارا برده و به کمک شان احتیاجی نیست. از خشم اینکه گورنر دتا از تادیه سرباز زده بود، پرتگالی ها شهر بید فاع را تصرف وهزاران نفر را بقتل رساندند.

محمد عیسیً ترخان بزودی مجبور شد که با رقیبش، سلطان محمود گوکلدش Gokaldash مقابله کند. بلاخره مجبورشد با سلطان محمود صلح کند، هر دو توافق کردند که محمد عیسیً تر خام، حصۀ پائین سند را با پایتخت دتا حفظ کند، سلطان محمود قسمت بالائی مربوط بهار رااداره کند. در 1573 محمد عیسیً تر خان وفات کرد و پسرش محمد باقی جانشین او شد. بعدا قسمت بالائی سند توسط اکبر به امپراطوری مغل وصل شد.

محمد باقی در1585 خودکشی کرد، پسرش جانی بیک جانشین اوشد. در 1591 اکبر یک لشکر برای اشغال پائینی سند فرستاد . جانی بیگ مقاومت کرد لاکن توسط قوای مغل شکست خورد ه وخان خانی اش به امپراطوری مغول وصل شد.

مترجم:  انجنیر برات فرهید

منبع:   ویکی پدیا