زن در آيينه ی تاريخ، اسلام و ملل

(به مناسبت هشتم مارچ، روز زن)

توسلی غرجستانی

پیش درآمد

در حالی از روز هشتم مارچ، روز زن تجلیل می‌شود که این قشر عظیم از جامعه در جوامع مختلف به انحاء گوناگون مورد ستم و بی مهری قرار می‌گیرند.

 عده‌ای به عنوان حمایت از زنان جنبشهای فمینیستی و زن سالاری را در جامعه ترویج می‌کنند و از لطافت‌ها و جذابیتهای خدادادی آنها برای جلب و جذب مشتری برای کالاهای صنعتی و بهره کشی اقتصادی بهره می‌جویند. بر اساس این "تز" حق زن؛ یعنی بهره کشی اقتصادی، جنسی و وسیله قرار گرفتن آنان برای جلب منافع مادی و اقتصادی برای بنگاههای بزرگ و غول پیکر اقتصادی! حق زن یعنی فروپاشی کانون خانواده و راهیابی آنان به کاباره‌ها و فاحشه خانه‌ها! حق زن یعنی استثمار آنان توسط کارتلهای اقتصادی با هدف سود هنگفت و فروش بیشتر و ارزانتر!  

از سوی دیگر عده‌ای دیگر به عنوان دفاع از ازرشها و اعتقادات التقاطی و سنتی و به بهانه حفظ ساختار موجود خواستار حصر زن در چهار دیواری خانه هستند، کرامت زن و حق وی را در آن چارچوب جستجو می‌کنند. زن در "اعتقاد" آمیخته با فرهنگ و سنن قبیله‌ای این گروه، یعنی فقط باید در خانه در راستای تولید و تکثیر انسانها فعالیت داشته باشند و برای این کار کارایی دارند نه برای انجام کارهای دیگر! زن نباید منشأ کاری در بیرون خانواده قرار گیرد. زن یعنی بهره دهنده نه بهره گیرنده!

 این دو دیدگاه ناشی از افراط و تفریط است که در حق این گروه از جوامع انسانی از گذشته‌های دور وجود داشته است و درحال حاضر به شکل دیگر و با شعار مدرن تر اعمال می‌گردد.      

در مقاله حاضر سعي شده است مقام و ویژگیهای زن در آينه‌ی اديان، ملل و بویژه اسلام به نحو گذرا به تصوير كشيده شود و نگاهی به گذشته این قشر از دید مکاتب و ملتها و اسلام داشته باشیم. برای سهولت دریافت دیدگاههای مختلف؛ بحث به صورت مقایسه‌ای عرضه شده است تا خوانندگان محترم با مقايسه كردن ديدگاه ها و در كنار هم قرار دادن آن خود به صحت و درستی نظریات گوناگون واقف شوند و دیدگاه اسلام اصیل را که منبعث از قرآن کریم است به نحو شایسته دریافت نمایند.

 بنابر اين در نوشتار كنونی سعي گردید تا در مقابل ديدگاه هاي ساير اديان، نظريات اسلام ـ هرچند به صورت فشرده ـ نيز انعكاس يابد، تا خواننده بدون فاصله، ديدگاهها را باهم مقايسه نموده و فاصله ديدگاه ها و نظريات اسلام و ساير اديان را به سهولت دريابد. با اين مقدمه، نبشته حاضر را با طرح ديدگاه هاي ذيل آغاز مي كنيم :

الف: زن از ديدگاه اديان

ب : زن از ديدگاه ملل

ج : زن از ديدگاه غرب

 د : زن از ديدگاه اسلام

الف. زن از ديدگاه اديان

1 ـ زن در آيين بودا:

 آنها مي گويد: نيروانا « يعني نجات» در مصاحبت زن تحصيل نمي شود و بطور كلي فكر زناشويي، علاقه به زندگي خانوادگي مخالف هدف نهايي آن ها مي باشد زيرا هدف نهايي اين كيش، كشتن تمايلات است و اين مستلزم عزوبت مي باشد. (حقوق زن از نظر تاريخ، ملتها و اسلام ). بنا به نقل مؤرخ معروف وستر مارك ( westr mark) از نظر بودا همة زنان دامهاي اغوا و فريبنده‹ شيطان › هستند كه براي مردها گسترده شده و نيروي فريبندگي در نهاد آن ها با خطر ناكترين شكلي مجسم شده است، بطوري كه مردها را شيفته و فريفته خود مي سازند و همين فريبندگي زن ها است كه فكر عالي را كور مي سازد. (حقوق زن از نظر تاريخ، ملتها و اسلام )

 ديدگاه قرآن: و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها. ( روم آيه21) و از نشانه هاي خداوند اينكه همسراني از جنس خود شما براي شما آفريد، تا در كنار آن ها آرامش يابيد.  پیامبر خدا «ص»: بنايي در اسلام پايه گذاري نشده كه نزد خدا محبوب تر و عزيزتر از ازدواج باشد. ( بحار الانوار ج103ص222 )

2 ـ زن در آيين هندو:

پرفيسور آندرا در كتاب وضع زن در مهابراتا مي گويد : هيچ مخلوقي گناهكارتر از زن نيست، آتش افروز است، زن لبه تيز تيغ است. در حقيقت زن اين همه چيزها را دارد مردان نبايد آن ها را دوست داشته باشد و حتي طبق دستور كتاب مانو ( MANU) در اين آيين، زن نبايد هيچ وقت در جستجوي استقلال باشد. (حقوق زن از نظر تاريخ، ملتها و اسلام )

نظر اسلام: مردي خدمت رسول خدا رسيد و عرض كرد: من همسري دارم كه وقتي داخل مي شوم، به استقبال من مي آيد و آن گاه كه خارج مي گردم، مرا مشايعت ميكند و هنگامي كه مرا غمگين مي بيند به من مي گويد: چه چيز باعث ناراحتي شما شده است. اگر براي درآمد و خرج منزل ناراحت هستي، تأمين آن به عهده خداوند است و اگر غم و اندوهت به خاطر امر آخرتت هست، خداوند غم و اهتمامت را زياد گرداند.

پيامبر(ص) فرمود: ان لله عمالا و هذه من عماله لها نصف اجر شهيد. (بحار الانوار ج103) همانا براي خداوند كارگزاراني است و اين زن جزو كارگزاران اوست و براي او نصف اجر و پاداش شهيد خواهد بود.

۳ ـ زن در آيين مسيحيت:

 فرق ابي يون ها عقيده داشتند كه زن به علت پستي فطرتي كه دارد قابل زناشويي نيست و ذاتا ناپاك است و حتي بسيار كوشيده اند تا كليسا را وادار به تحريم ازدواج نمايند. (حقوق زن از نظر تاریخ، ملت ها و اسلام ).

نظر اسلام: خداوند در قرآن مجيد يكي از آيات خود را آفرينش همسران براي آرامش مرد معرفي مي نمايد. (سوره روم) حضرت صادق«ع» از مردي پرسيد: همسر داري ؟ عرض كرد نه فرمود: دوست ندارم يك شب بي همسر بمانم گر چه مالك تمام دنيا باشم. (بحار الانوارج103)

4 ـ زن در آيين يهود:

در دين ـ تحريف شده ي ـ يهود هم مانند اعراب جاهليت تولد دختران براي پدر ننگ آور بود و مادري كه دختر مي زاييد، از(15) تا (70) روز نجس محسوب مي شد؛ و اگر پسر مي زاييد اين نجاست به (8) تا (35) روز تقليل مي يافت. در ميان يهوديان زن جزئي از ارث پدر به شمار مي آمد، تولد یک پسر جشن و سرور به دنبال داشت؛ ولي تولد یک دختر غم و اندوه به همراه مي آورد. ( مكارم الاخلاق- آنچه بايد يک زن بداند )

ديدگاه اسلام: انا اعطيناك الكوثر.. اي رسول خدا مابه تو عطاي بسيار ـ مانند مقام نبوت، شفاعت، كوثر«فاطمه س » ـ بخشيديم پس تو هم به شكرانه ي اين نعمت ها نماز را بخون وقرباني كن . ( سوره كوثر)

 پيامبر خدا(ص) فرمود: خير اولادكم البنات (مكارم الاخلاق ) بهترين فرزاندان شما دختران هستند.

 ب. زن در آينه ی ملت ها

1ـ زن در ژاپن:

در داخل خانواده، مرد قدرت وسيع و عميقي داشت، مي توانست فرزندان ‹ وزنان› خود را بر اثر بعضي از جرائم من جمله بي عفتي به قتل برساند. حق داشت آن ها را به بردگي يا روسپي گري بفروشد. براي او امكان داشت كه عروس وداماد را از خانه بيرون نموده وفرزندان شان را پيش خود نگهدارد.

2 ـ زن در چين:

مرد در داخل خانواده قدرت فوق العاده ي داشت و مي توانست زن و فرزند خود را به عنوان كنيز بفروشد و يا بكشد، و به ندرت به زن و فرزندان خود اجازة شركت در سر سفره غذا مي دادند. طلاق در اختيار شوهر بود و به بهانه هاي فراوان از جمله پرگويي، زن را طلاق مي دادند. اگر در مواقعي سختي دختري بر دختران خانواده اضافه مي شد، امكان داشت كه نوزاد بي گناه را يا به دور بيندازند، تا در سرماي شب بميرد و يا خوراك گرازها شود.

۳ ـ زن در بابل:

بنا به نوشته هردوت؛ هر سال در دهكده اي دوشيزگان را كه به سن زناشوي رسيده بودند، به عنوان كالا با بهاي متفاوت در معرض فروش مي گذاشتند. (آنچه بايد يك زن بداند ص28)

 4 ـ زن در ايران قبل از اسلام:

چون پسري به سن رشد و بلوغ مي رسيد، پدر يكي از زنان متعدد خودرا به عقد زناشوي وي در مي آورده است . زن در تمدن ساساني شخصيت حقوقي نداشته است پدر و شوهر اختيارات بسيار وسيعي در دارايي وي داشته اند. ( نظام حقوق زن در اسلام ، شهید مطهری ص249 و آنچه بايد يک زن بداند، اسد الله محمدی نیا ص 29)

5 ـ زن در آفريقا:

در آفريقا، اهميت زن و دختر از يك تخم مرغ كمتر بود؛ چه آن كه اگر يك سبد تخم مرغ از دست دختر و يا زن آفريقايي مي افتاد و تخم هاي آن مي شكست، مي بايستي به اعدام محكوم و كشته مي شد! گاهي براي مجلس جشن يا مهماني كه تشكيل مي گرديد از گوشت دختران استفاده مي كردند و آنان را مي كشتند و گوشت آن ها را كباب نموده، نزد مهمانان به عنوان تعارف مي آوردند ! (حقوق زن از نظر تاريخ، ملتها و اسلام).

 6 ـ زن در عربستان:

حجاز كه محل فرود وحي الهي است، در عصر بعثت پيامبر اسلام ، در جهل مطلق بسر مي برد. خداوند توسط پيامبر بر كالبد مرده و خفته اعراب جاهل روح تازه اي دميد. قرآن از اين واقعيت تلخ ـ ناداني و كارهاي غير انساني اعراب ـ چنين خبرمي دهد: « و اذا بشر احدهم بالانثي ظل وجهه مسودا وهو كظيم يتواري من القوم من سوء مابشر به أيمسكه علي هون ام يدسه في التراب ألا ساء ما يحكمون» زماني كه به يكي از آن ها فرزند دختر مژده داده مي شد، از شدت غم و ناراحتي رخسارش سياه مي شد و سخت دل تنگ مي گشت و از اين خبر بدي كه به او رسيده بود، خودرا از اقوام پنهان مي داشت و مي گفت آيا اين دختر را با ذلت و خواري نگه دارم يا او را زنده به گور كنم؟ آ گاه باشيد كه آن ها بسيار عمل زشتي انجام مي دهند. اعراب گاهي زن ميت را جزو اموال و دارايي او به حساب مي آوردند، و به صورت سهم الارث او را نصاحب مي كردند. اگر ميت پسري از زن ديگر مي داشت، آن پسر مي توانست به علامت تصاحب، جامه ي بر روي آن زن بيندازد، و او را از آن خويش بشمارد. ( آنجه که باید یک زن بداند)

ج. زن در آينه‌ی غرب

بسال (1500م ) در انگلستان شوراي اجتماعي براي شكنجه دادن به زن ها تشكيل شد، وسايل تازه اي را براي ستمگري نسبت به زنان ابتكار نمودند . و در نتيجه آن طرح، مسيحيان زنان را زنده زنده سوزانيدند. (- حقوق زن از نظر تاريخ، ملتها و اسلام)

حرف غربي ها در مورد زن :

 زن بايد از اين كه زن هست، شرمسار باشد. زن همان موجود است كه گيسوان بلند دارد و عقل كوتاه. زن، آخرين موجود وحشي است كه مرد او را اهلي كرده است. زن، برزخ ميان حيوان و انسان است . (- نظام حقوق زن در اسلام ‘ شهید مطهری)

 كشورهاي غربي از اوايل قرن بيستم صداي تساوي حقوق زن ومرد را سر دادند، با تصويب لوايحي در اين زمينه، به آن رنگ قانوني دادند. لكن در لفافه طرح تساوي حقوق مرد و زن، ظلم بد تر از قرون وسطي را، بر اين قشر تحميل كردند. آن ها را با شعار زن مدرن از كانون خانواده به مراكز فحشاء، از محل تربيت كودكان سالم به كاباره ها، و ازنقطه اي محبت و صفا به لجنزار عشق دروغين كشانيده اند ! ظرافت و لطافت كه خداوند به اين طيف عنايت فرموده (كه در مسير صحيح از آن استفاده شود) براي فروش كالاهاي تجاري و بردن سود كلان، در استخدام و استثمار ثروت مندان در آمدند. البته اسلام با کار كردن زن در بیرون از خانه با رعايت شئونات اسلامي و حفظ كرامت انساني، مخالف نيست.

د. زن در آیینه ی اسلام

تا اينجا وضع و موقعيت نكبت بار زن در اديان ديگر و همچنين در ميان ملت ها بطور اجمالي بررسي گرديد، اينك مقام و ارزش زن از ديدگاه اسلام ارزيابي مي گردد؛

1. اسلام ، مرحله نوين زندگي زن

با ظهور اسلام و تعليمات ويژه آن زندگي زن وارد مرحلة نويني گرديد، در اين دوره زن مستقل و از كليه حقوق فردي و اجتماعي و انساني برخوردار گرديد. اسلام زن را مانند مرد بر خوردار از روح كامل انساني و اراده و اختيار دانسته و او را در مسير تكامل كه هدف آفرينش است، مي بيند. لذا هر دو را در يك صف قرارداده و با خطاب هاي « ياايها الناس و يا ايها الذين آمنوا » مخاطب ساخته، برنامه تربيتي، اخلاقي و علمي را بر آن ها لازم كرده است. (تفسير نمونه با اقتباس و تلخیص)

اكنون به صورت مختصر، آياتي در اين مورد ذكر مي شود:

الف. ان المسلمين و المسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين والقانتات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين و الصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله كثيرا و الذاكرات اعد الله لهم مغفرة و اجرا عظيما. (احزاب /35)

همانا تمام مردان و زنان مسلمان، مردان و زنان با ايمان، مردان و زنان اهل طاعت و عبادت، مردان و زنان راستگو، مردان و زنان روزه دار، مردان و زنان كه جلوي هواي نفس را مي گيرند و مردان و زناني كه زياد از خدا ياد مي كنند، براي همه اي آنها خداوند مغفرت و پاداش بزرگ آماده نموده است.

ب. يا ايها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عند الله اتقيكم ان الله عليم خبير . (حجرات/13)

اي مردم ما همه ي شما را از زن و مرد آفريديم و آن گاه شعبه هاي بسيار و فرق مختلف گردانيديم ، تا بدانيد كه اصل و نسب نژاد مايه ي افتخار نيست؛ بلكه بزرگوارترين شما نزد خدا كسي است كه با تقوا تر باشد.خداوند بر كار نيك و بد مردم آگاه است .

ج. من عمل صالحا من ذكر او انثي وهو مؤمن فلنحيينه حياة طيبة و لنجزينهم اجرهم باحسن ما كانوا يعلمون. ( نحل /95).

 هر كسي از مرد و زن كه ايمان داشته وعمل صالح انجام دهد، به او حيات طيب و پاكيزه مي بخشيم و پا داش آن ها را به بهترين اعمالي كه انجام داده اند، خواهيم داد. در اين آيات خداوند متعال مرد و زن را در كنار هم قرار داده، ملاك برتري و رسيدن به حيات طيبه و پاداش اخروي را تقوي، اعمال صالح و ايمان مي داند؛ نه جنسيت، نژاد، مال، مقام، علم، رنگ، زبان و اهل فلان نقطه و فلان كشور وشهربودن.

2. اسلام، استقلال و مالكيت زن

* قرآن مجيد با آيات: ( كل نفس بما كسبت رهينة ) و ( من عمل صالحا فلنفسه و من اساء فعليها) استقلال و آزادي زن را بيان كرده است . پاداش و عقاب در صورت است كه شخص عملي را با اختيار و اراده انجام داده باشد؛ لازمه اختيار و اراده استقلال و آزادي است . و با آيه ( للرجال نصيب مما اكتسبوا و للنساء نصيب مما اكتسبن) استقلال مالي زن را تضمين كرده كه هر چه زن و مرد اكتساب نمايد مربوط خودشان است. و با توجه به قاعده و قانون كلي(الناس مسلطون علي اموالهم) به اين نتيجه مي رسيم كه اسلام همان طوري كه مرد را مالک اموال خود مي داند ، زن را نيز مالک اموالش مي داند ، زن مي تواند بدون دخالت پدر و يا شوهر بر مال خويش تصرف كند.

3. زن و مشاركت در امور اجتماعي - سياسي

قرآن: و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض يأمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر. (- النساء /32) مردان وزنان با ايمان يار و ياور يكديگرند ، امر به معروف و نهي از منكر مي كنند. خداوند در اين آيه زنان و مردان با ايمان را پشتيبان يكديگر معرفي كرده است، زنان همانند مردان بايد در امور اجتماعي و سياسي ـ امر به معروف و نهي از منكر ـ دخالت كنند.

 اينك به مواردي در صدر اسلام كه زنان در امور اجتماعي و سياسي، دخالت داشتند، اشاره مي شود؛ در واقع جواب كساني است كه مي گويند اسلام دين مردان است.

1 ـ حضرت خديجه: اين بانوي بزرگوار اسلام، تمام توان و امكاناتي كه در اختيار داشت براي رضاي خداوند در پيشبرد دين اسلام، در اختيار پيامبر گذاشت. نه تنها اموالش را در اين راه مصرف كرد؛ بل از جانش نيز مايه گذاشت و اولين زني بود كه ايمان آورد و با پيامبر و علي به نماز مي ايستاد.

 2 ـ حضرت زهرا«س»:  استاد مطهري در باره ي حضرت زهرا «س» مي گويد: در تاريخ اسلام، زنان قديسه و عاليقدر فراوانند، كمتر مردي است كه به پايه خديجه«س» برسد. و هيچ مردي جزء پيغمبر«ص» و علي«ع» به پايه ي حضرت زهرا«س» نمي رسند. حضرت زهرا«س» بر فرزندان خود كه امامند و بر پيغمبران غير از خاتم الانبياء برتري دارد. (- نظام حقوق زن در اسلام)

 حضرت زهرا«س» در حمايت از مهمترين مسأله سياسي ـ الهي ‹ امامت و ولايت › نهايت تلاش كرد و بارها به خاطر دفاع از اين مهم به مسجد آمد و خطابه ايراد فرمود و در راستاي بر گردانيدن خلافت به مجراي اصلي اش ، به شهادت رسيد.

3 ـ حضرت زينب «س»: حضرت زينب در واقع ادامه دهنده راه سرخ حسين بود. او مانند كوه استوار در برابر آن همه مشكلات و مصائب مقاومت كرد و راهي را كه از روز عاشورا و از زمين كربلا آغاز شده بود، تا اربعين، تا كوفه و شام، و تا امتداد زمان، در پهناي گيتي به گوش انسان هاي آزاده رساند كه اگر مرد با خونش از اسلام دفاع كند، زن مي تواند با اسارت، مظلوميت و محافظت از عقيده و آرمان شهيدانش، از اسلام پاسداري كند.

4 ـ الگوهاي ديگر ...

در صدر اسلام زناني ديگري بودند كه براي دفاع از اسلام با حضور در پشت جبهه ها به مداواي مجروحين و آبرساني به رزمندگان مي پرداختند. شهادت بستگانش را در مقابل سلامتي پيامبر ناچيز مي دانستند و حتي برخي از آنان با تقديم شهداي زيادي ، مبلغ ورزيده نيز براي اسلام بودند. (- مانند خنساء و ام البنين كه هر كدام مادر چهار شهيد بودند.)

 بعضي ديگر مانند سميه، لبينه، زنيره و... براي صيانت از مرزهاي توحيدي و ارزشهاي اسلامي جان خود را تقديم نمودند. ( آنچه بايد يك زن بداند)

در مسأله مهم سياسي‹ بيعت با رسول خدا › بعد از فتح مكه زنان به طور گسترده شركت كردند، در بيعت رضوان نيز سه زن از جمله اي بيعت كنندگان با آن حضرت بودند. (فروغ ابديت ج2، جعفر سبحانی )

 بنابراین اسلام حقوقي را كه براي يك مرد قايل است براي يك زن نيز قايل است. اسلام با برنامه هاي آسماني خود، خواهان ترقي، تكامل، تحصيل، تربيت، استقلال، آزادي و مشاركت زن در امور اجتماعي در کنار مرد با ملاحظات اموري كه باعث عزت و متانت اوست، مي باشد. طبق مباحث مطرح شده نه آن تز افراطی که برخی در راستای اهداف استثماری و بهره کشی خویش طراحی کرده اند، درست است و نه آن اعتقادات التقاطی و آمیخته با خرافات و سنتهای قبیله‌ای بنام دین و اسلام که در تضاد آشکار با آموزه های اصیل اسلامی قرار دارند.