سهیل سبزواری
سیدنی – 14 فبروری 2008
افشای سند دیگری ازسفارت ایالات متحده امریکا درکابل
بدون هیچگونه تبصرۀ فقط ترجمۀ متن سند خدمت دوستان تقدیم میگردد تا خود قضاوت کنند:
13 جولای 1963
سفارت کابل
علایمی مبنی برتاکیدات بیشتربالای زبان پشتوازطرف حکومت افغانستان
خلاصه
علایمی وجود دارد که حکومت افغانستان میخواهد تاکید بیشتری بالای زبان پشتو داشته باشد، اما شک وجود دارد که یک تلاش واقعا جدی دراین زمینه صورت گیرد. بنظرمیرسد امتیازات محدودی به زبان پشتوداده شود وآنهم شاید بخاطر تخفیف تشویش پشتونهایی باشد که ترس دارند کم ارزشی مسئله پشتونستان و بخصوص کاهش پروپاگند درمورد آن، باعث کاهش بیشترتقویه زبان وفرهنگ پشتودرافغانستان گردد.
* * * * * * * * * * *
کابل پریس مورخ 30 جون 1963 گزارش داد که چهار شفاخانۀ مربوط به دانشگاه کابل، بعوض نامهای فارسی وعربی دارای نامهای پشتو شدند (1).
درین اواخرکارمند گزارشگرسفارت، فرصت این را داشت تا با پروفیسورصدیق الله رشتین، رئیس جدید پشتو تولنه، بارتباط این تغییرنامها صحبت نماید. رشتین گفت که تغییرنامها بخشی ازپالیسی دوامدار حکومت دررابطه به پشتو منحیث یگانه زبان رسمی افغانستان است. او گفت که تعداد زیاد تغییرنامها صورت خواهد گرفت، اما این تغییرات را نسبتا غیرمهم جلوه داد. رشتین موضوع تدریس وسیع پشتو درمکاتب افغانی را یک مسئلۀ واقعا مهم دانست. اوگفت که این مسئله مورد توجه کافی حکومت نیست. وقتیکه کارمند گزارشگر، توجه اورا باین واقعیت معطوف داشت که فارسی، صرفنظرازحالت رسمی آن، حیثیت لسان بین القومی درافغانستان را دارد و بعلاوه تعداد کثیری ازمقامات کلیدی حکومت به زبان پشتو بلد نیستند؛ رشتین گفت که دراینمورد اضافه گویی بعمل آمده ودرهرصورت در اینجا فقط یک فرهنگ واقعی "افغانی" وجود دارد وآنهم (فرهنگ) پشتون میباشد (2).
مسئله پشتو منحیث زبان ملی افغانستان دراین اواخردرگفتگو با دو منبع افغانی، یک پشتون (دارای علایق قبایلوی) ویک فارسیوان (3) مطرح بحث قرارداده شد. در حالیکه پشتون ازوضع ناراض وغمگین بود، با شک وتردیدی فارسیوان همنوا بود که حکومت، تمایلی درجهت انکشاف پشتو منحیث زبان اولی، وحتی کمتراز یگانه زبان رسمی، افغانستان داشته باشد. آنها بطوراستهزا آمیزبه یکی ازفرمانهای حکومت اشاره کردند که درسالهای 1932 یا 1933 صادر واعلان شده بود که، درجریان سه سال، پشتو یگانه زبان رسمی کشور خواهد گردید، وبصورت عام این امکان را رد کرد که تغییرنامها میتواند اشارۀ به علاقمندی مجدد حکومت به زبان پشتو باشد.
علامه دیگراینکه، باساس چشمدید تقریبا دوهفته قبل کارمند گزارشگر، یونیورسیتی کابل شاید اولین موسسه ای باشد که پشتونیزه شود. موصوف برای مدتی تقریبا دوسال (درتمام ملاقاتها)، کلمۀ فارسی "دانشگاه" را برای یونیورسیتی بکارمیبرد وتا بهنگام بازدید آخرایشان، این اصطلاح مورد مناقشه و جدل (چالش) قرارنداشت. اما (دراین ملاقات) مقامات یونیورستی بطورمودبانه، ولی محکم، تذکر دادند که نام رسمی افغانی برای یونیورسیتی، "پوهنتون"، یک کلمۀ پشتو، میباشد. قرارمعلوم این اصطلاح برای چندین سال وجود داشت اما مهم اینست که افغانها، بشمول مردمان یونیورسیتی، فقط دراین اواخر، موقف علنی درمقابل اصطلاح فارسی آن اتخاذ نموده اند. تصادفا، مقامات یونیورسیتی ازکاربرد چند واژۀ دیگرپشتو نیز یاد نمودند که بعوض دو یا سه واژه فارسی پیشکش شده است (4).
تبصره:
امکانات تلاش واقعا جدی حکومت درباره انکشاف پشتو منحیث مهمترین زبان افغانستان بسیارواقعبینانه بنظر نمیرسد. زیرا زیان چنین یک حرکتی بالای سیستم آموزشی افغانستان فوق العاده بزرگ بوده و بدون شک باعث عقبمانی طرح های انکشاف اقتصادی طویل المدت حکومت میگردد. بآنهم معلوم میشود که حکومت تصمیم گرفته است تا اندازه ای توجهی بیشتری بجنبه های سطحی مسئله صورت گیرد. با درنظرداشت کم توجهی بمسئله پشتونستان و ایجاد دوباره روابط با پاکستان، بنظرمیرسد که حکومت یوسف درزیرفشارپشتونها حساس باقی بماند. لذا حکومت احساس میکند که با توجهی نسبتا بیشتربه پشتو میتواند بطورقسمی از حساسیت پشتونهای بکاهد که فکر میکنند قضیۀ آنها توسط حکومت افغان مورد مسامحه قرارگرفته است. با وجودیکه مشکل است باور کرد که چنین ُمسّکنی بتواند قناعت پشتون های نشنلیست را فراهم نماید، بازهم حرکاتی درجهت تحکیم پروگرام زبان لکنت بارپشتو میتواند کمکی درجهت تخفیف ترس از پشتون های باشد که ازکم ارزشی مسئله پشتونستان و بخصوص کاهش پروپاگند (درمورد آن) نگران بوده و(تشویش دارند که این امر) شاید باعث کاهش بیشتردرعلاقمندی حکومت دررابطه به تقویه زبان و فرهنگ پشتو گردد.
هربرت بی. لیگیت
قونسل سفارت درامورسیاسی
--------------------------------------------------------------
1. تغییرات قرارذیل است: شفاخانه علی آباد به نادرشاه روغتون، شفاخانه مرکزی به مرکزی کتنزی، دارالمجانین به سنایی روغتون و شفاخانه نسوان به دمیرمنو روغتون.
2. این بحث معیاری پشتونها درباره موقعیت پشتو میباشد. کارمند گزارشگراز ذکر حقایق شرم آور بیشترخودداری کرد که: درفامیل شاهی تعداد اشخاص محدودی وجوددارند که پشتو میدانند، بخصوص در بین نسل جوانترآنها.
3. درپشتو، هرکسی که زبان مادری اش فارسی باشد. همچنان، فارسی بان نیزگفته میشود که بیشترادبی بوده و لذا کمتر مروج است.
4. بآنهم چندین پشتون آشکارا منتقد بودند که (چرا) یک کارمند سفارت، زحمت آموزش فارسی را متحمل شده است. این روش بخصوص در مناطق مرزهای شرقی (پشتوزبانان) افغانستان قابل ملاحظه است. در مواردی، بعضی پشتونها بصورت اهانت آمیز، فارسی را زبان "زنانه" میدانند، درحالیکه خودشان بآن صحبت میکنند.
لینک سند:
http://www.icdc.com/~paulwolf/pakistan/leggett13july1963.htm
سهیل سبزواری
سیدنی – 14 فبروری 2008
افشای سندی ازسفارت ایالات متحده امریکا درکابل
دیروز "دری" گفتن جرم بوده است وامروز "فارسی" گفتن!
+ + +
بدون هیچگونه تبصرۀ فقط ترجمۀ متن سند محرم خدمت دوستان تقدیم میگردد تا خود قضاوت کنند:
((
23 می 1964
از: سفارت کابل
موضوع: "فارسی- دری" منحیث زبان رسمی
ریفرنس: ... 4 اپریل 1964
دکتورعبدالظاهررئیس شورای ملی و رئیس کمیسیون مشورتی قانون اساسی قبل ازتکمیل کارکمیسیون بتاریخ 14 می اظهار داشت که مسوده قانون اساسی دربر گیرندۀ یک تغییرفوق العاده درمورد سیاست زبانی میباشد. دکتورظاهر گفت که دو زبان پشتو وفارسی زبان رسمی خواهند بود اما دومی بعد ازاین بنام "دری" یاد خواهد گردید.
درافغانستان دو لهجۀ فارسی مروج است. "فارسی - پهلوی" لهجۀ ایرانی است که بطوروسیعی درافغانستان منحیث زبان ادبی ازقرن 18 بدینسو مورد استعمال میباشد، درحالیکه "دری" مطابق حمایت کنندگان افغان آن، هزاران سال قبل در داخل افغانستان ایجاد و انکشاف نموده است. سلالۀ تاجکها درهرات وغزنی از قرن 9 الی 16 این لهجۀ فارسی را بکارمیبردند. اختلاف برسر زبان که اصلا محصول اختلافات دربین پشتونهای حاکم و اقوام محکوم فارسی زبان میباشد، هنگامی دربین کمیسیون به اوج خود رسید که درماه مارچ یکی ازاعضای پشتون کمیسیون پیشنهاد کرد که درمسوده قانون اساسی ثبت گردد که حکومت موظف است تا درخالص سازی پشتو کارنموده و درجهت کاربرد آن منحیث زبان ملی متعهد گردد. باساس گزارشات، یکی از اعضای ازبک این کمیسیون بعنوان اعتراض جلسه را ترک میگوید، حادثه ایکه باعث ایجاد شک وتردید اقوام غیرپشتون درمورد عدم صداقت شاه و کابینه آن بخاطرایجاد وحدت ملی میگردد (...اپریل 11، 1964).
تبصره: تصویب کلمۀ "دری" منحیث زبان رسمی باید اقوام غیر پشتون را راضی و خوشنود نموده باشد زیرا اظهارات و اشاراتی مبنی براینکه فارسی یک زبان خارجی است، را ازبین میبرد. در واقعیت امر، فارسی زبانان معتقداند که "دری" یک زبان بمراتب قدیمتر نسبت به پشتو بوده و منحیث زبان سلاطین و امپراطورهای افغانستان بکار رفته، درحالیکه پشتو فقط زبان مردمان قبایل کوهی بوده است. این حرکت همچنان نشاندهندۀ پیروزی دیگری برای نیروهای مخالف داود، صدراعظم اسبق است که درزمان رژیم موصوف، باساس گزارش ها، استعمال کلمۀ "دری" دررابطه به فارسی، یک جرم تلقی میگردیده است.
هووارد جی. اشفورد
قونسول سفارت درامورسیاسی
))
لینک سند:
http://www.icdc.com/~paulwolf/pakistan/ashford23may1964.htm