اسداله الم

18.07.07

يادداشت: اين مقاله تحقيقی را چند سال قبل  در هنگامی که بحث بر سر فدراليزم داغ بود به رشته تحرير در آوردم و در سايت گفتمان به نشر سپردم. از آنجائيکه  در آن زمان تعداد خوانندگان سايت کم بود، اين مقاله در اختياری کمی از دوستان قرار گرفت. آينک اين مطلب را بنابر سفارش بعضی از دوستان و بنابر اکتويل بودن محتوای آن  يکبار ديگر به دست نشر می سپارم تا در اختيار تعداد بيشتری از علاقه مندان قرار گيرد.

مسئله فدراليزم امروز يكى از بحث‌هاى داغ در كشور ما نيز ميباشد. يك عده آن را به عنوان يگانه راه حل و يگانه راه بيرون رفت از منازعات قومى، زبانى و منطقوى كنونى كشور و تنها سيستم سياسى ممكن براى برقرارى و تأمين حقوق اقليت‌ها ميدانند و عده ديگر از يك دولت واحد طرفدارى نموده و نظام فدرالى را عامل مساعد شدن زمينه اى بهتر براى مداخله همسايگان مغرض، تقويت جنگ‌سالاران، هرج و مرج و انارشيزم و بالاخره تجزيه و چند پارچگى كشور ميدانند.

هدف از اين نوشته آن است تا با معرفى و تجزيه و تحليل چند تا از مدلهاى فدرالى در حهان بپردازيم و دريابيم كه علل شكست و يا پيروزى اين و يا آن مدل در اين و يا آن كشور چه بوده است. آيا فدراليزم راه حلى براى حل منازعات قومى، لسانى، منطقوى، مذهبى و ديگر منازعات در كشور ما ميباشد و اگر است كدام و چه نوع مدل آن به درد ما ميخورد و علاج مشكلات ما ميباشد؟

ما امروز در افغانستان به چند منازعه عمده رو به رو هستيم که نميتوان و نبايد هم منکر آن شد. اينکه علت و ريشه اين منازعات در کجا است موضوع سخن من نيست. موضوع سخن اين است که آيا فدراليزم علاج و يگانه راه حل اين تنشها است و يا نه و يا اينکه فدراليزم در کشوری مثل افغانستان با در نظر داشت ساختار فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی... باعث شدت و حدت اين تنشها که در رائس آن منازعه قومی و يا نژادی، مذهبی، لسانی و منطقوی قرار دارد، ميگردد.؟.

قبل از اينکه به پاسسخ اين سوالات بپردازيم  بايد به سراغ ترازنامه فدراليزم در ديگر کشور های جهان رفت و ببينيم که علت موفقيت و يا شکست اين سيستم در اين و يا آن کشور چه بوده است و چه وجوهی مشترکی ميشود بين آنها و افغانستان دريابيم؟

بعد از تشريح تئورى فدراليزم و تاريخ خيلى فشرده و مختصر آن ، براى افاده بهتر مطلب چند تا از اصطلاحاتى كه در اين نوشته زياد مورد استفاده قرار ميگيرد تعريف و يا تشريح ميشود. در قسمت دوم اين نوشته چند تا از مدلهاى تيپيك فدرالى با خصوصيات ويژه ای آن تشريح و بيان ميگردد و در پايان با يك نتيجه گيرى از اين مدلها با در نظرداشت خصوصيات ويژه و مختص جامعه ما، جنبه هاى مثبت و منفى يك نظام فدرالى در كشور ما افغانستان تشريح ميگردد.

 تعاريف و اصطلاحات:

فدراسيون: فدراسيون عبارت است از سازمانى مركب از گروه‌هاى سرزمينى خودمختار كه همه‌شان متفقا" و به طور منظم و مستمّر در نهاد ها و تصميمات حكومت مركزى مشاركت دارند. فدراسيونها نهادهاى هستند كه به طرز تفكرهاى مختلف فلسفه فدراليزم وابسته اند.

كنفدراسيون: تفاوت ميان فدراسيون و كنفدراسيون در وضعيت حقوقى حكومتها و دولتهاى عضو اين دو نهاد است. در كادر كنفدراسيون، دولتهاى حاكم و مستقل، از لحاظ حقوق بين‌الملل، عضويت دارند، در حالى كه در فدراسيون فقط دولت فدرال (مركزى) وضعيت و امتياز حاكميت و استقلال در سطح بين‌المللى را دارا است. در فدراسيون تنها يك دولت قدرت را در دست دارد. در كنفدراسيون يك دولت وجود ندارد، بلكه مجموعه‌اى از دولتها هستند كه هر كدام حاكميت ملى خود را حفظ ميکنند و هر يك قدرت انحصارى خود را در مورد شهروندان خود اعمال مينمايند. تصميمات نهاد اصلى و مركزى در يك كنفدراسيون بر اساس برابرى حقوقى دولتها گرفته ميشود و نه تساوى افراد. به همين دليل، هر دولت- نه هر فرد- در انتخاب اين نهاد حق يك رائی دارد.

قابل ذكر است كه بعضى از فدراسيونها، مانند كانادا و سويس خود را كنفدراسيون مينامند. در اينجا وضعيت حقوقى مورد نظر نيست، بلكه مسئله فقط استفاده از يك پيشوند قرون وسطایى است به نام Con كه بيشتر مفهوم باهم و اتحاد را ميرساند.

خودمختارى: در علوم سياسى، خودمختارى، اختيار وصلاحيت يك گروه در مورد وضع قوانين براى خود و عمل به آن است. در علم حقوق، از واژه خودمختارى هم براى مشخص كردن وضعيت خاص يك ناحيه و منطقه در داخل يك كشور استفاده ميشود و هم براى بيان وضعيت حقوقى يك كشور در داخل فدراسيون و يا كنفدراسيون. مفهوم حقوقى خود مختارى عبارت است از قدرتى غير حاكم كه طبق قوانين خاص ميتواند قواعد حقوقى ويژه‌اى را تصويب و به آن عمل كند. عدم حاكميت سبب ميشود كه دولت مركزى و يا فدرال حدود خود مختارى را تعين كند.

فدراليزم:

واژه فدراليزم ريشه در كلمه لاتين فويدوس Foedus كه معنى اتحاد، پيمان و قرارداد را ميدهد، دارد. فدراليزم در حقيقت يك نوع تشكل، اتحاديه و يا سازمان اتحاد انسانى را توصيف ميكند. در علم سياست منظور از فدراليزم يك نوع اتحاد و يگانگى دايمى و پايدار مجموعه سياسىاى ميباشد كه با وجود اتحاد و يگانگى هر عضو اين مجموعه ويژگىها و مشخصات خاص خود را حفظ ميكند. تعريف مشخص، جامع و جهانى از فدراليزم وجود ندارد. براى فهم بهتر اين موضوع اينك دو تعريف مختلف از دو دانشمند:

الف. پرودون  (Prodoun) فدراليزم را به معناى وسيع عبارت از قواعد كلى اصلاح روابط اجتماعى ميداند. از نظر او نظم اجتماعى هرمى از قراردادها است و سيستم فدراليزم قراردادى سياسى است

ب. روجيمونت ((Rougemont فدراليزم را سياست اتحادهمراه با تضمين استقلال و يا سياست گروه‌هاى مستقلى كه در جستجوى تضمين استقلال خود از طريق اتحاد هستند، ميداند.

واتز رونالد (Watts Ronald) مشخصات يك نظام فدرالى را چنين خلاصه ميکند:

۱.         حضور و يا موجوديت حد اقل دو واحد (دو حكومت محلى) اين نظام كه هيچ كدام آن زير اثر يكى ديگر نبوده و در عين زمان هر كدام قادر باشد تا مستقلانه قوانين و احكام دولتى را بر شهروندان جامعه‌اى كه خود با آرأ خويش موءسسات و ارگانهاى آن را به وجود آورده اند، تطبيق نمايند.

۲.         تفکيک قدرت (قواى مقننه و اجرائيه) در تمام سطوح نظام بر اساس قانون اساسى و در عين زمان دادن قدرت و صلاحيت به هر بخش و يا واحد اين نظام

۳.         نمايان بودن و تجلى خواستها و عقايد نمايندگان هر حكومت محلى اين نظام در بين دستگاه حكومت مركزى (اكثرا" به شكل مجلس سنا ( (zweiten Kammerدر پارلمان)

۴.         موجوديت يك قانون اساسى به تائيد و امضأ هر عضو دولت فدرال و در عين حال امكان تغير اين قانون اساسى توسط هر واحد كوچك اين نظام (يعنى به پيشنهاد هر واحد و تائيد اكثريت و يا همه واجدها). در نظام هاى فدرالى برعكس نظامهاى تمركزگرا واحدهاى كوچكتر نظام (حكومتهاى محلى، ايالات، ولسوالى ها و غيره) نميتوانند مستقلانه از طرف دولت مركزى ساخته تعديل و يا از بين برده شوند

۵.         حضور يك داور و يا قاضى به خاطر جلوگيرى و حل دعواها و نزاع‌هاى ممكنه در بين تمام سطوح دولتى (اكثرا" به شكل دادگاه (قوه قضائيه) و يا رفراندم‌ها)

۶.         و بالاخره موجوديت يك روش و يا طريقه‌اى براى عملى كردن مسائل و كارهاى تقسيم شده و كارهاى مشترك و هم چنين مسائل و موضوعاتى كه معمولا" به دو و يا چندين واحد اين سيستم تعلق ميگيرند

 سيرى كوتاه بر تاريخ فدراليزم

هر چند كه اصطلاح و نظريه فدراليزم خيلى سابقه ندارد، اما از عصر باستان تا به امروز تاريخ شاهدى مدلها، فورمها و ساختارهاى فراوان فدراليزم با تركيبات و اشكال مختلف آن بوده است. اولين تئوريسن و يا نظريه‌پرداز فدراليزم يوهنيس التوزيوس  Johannes Althosius) ۱۵۵۷- ۱۶۳۸  (بود. او تحت تأثير نظريه كلوين (Calvin) و مكتب هربورنر (Herborner) در اثر مهم و مشهور اش (Politica methodice digesta atque exemplis sacris et profanis illustra) فدراليزم را به عنوان يك قاعده، اصول، شكل و ساختار سياسى توصيف ميكند. از بين رفتن جكومتهاى محلى شمال ايتاليا، هالند، سويس و آلمان و جانشينى حكومتهاى فدرالى در اين كشورها به جاى حكومتهاى آن زمان  تجارب مستقيم و خوبى بودند كه در خدمت تئورى التوزيوس قرار گرفتند. او با استفاده از اين تجارب و واقعيات تاريخى، هوشيارانه به يك دسته بندى، تركيب و تقسيم واحدهاى مشترك سياسى پرداخت.كوچكترين عضو و يا هسته يك اجتماع يا مجمع سياسى از نظر او خانواده است. از نظر اوهمه چيز بر روى اين واحد كوچك استوار و بنأ شده است. بعد از خانواده به ترتيب و سلسله فاميل، اتحاديه‌هاى صنفى، ناحيه‌ها، شهرها، ايالات و حكومت مركزى مىآيد. به همين ترتيب يك واحد اجتماعى بزرگتر زندگى مجموعه‌اى از واحدهاى كوچكتر ميباشد كه هر كدام از آنها به نوبه خود هويت خويش را حفظ ميکند. قدرت و اتوريته در همچو نظامى از پائين به بالا به شكل هرم ساخته شده است و قدرت دولتى و واحد زندگى اجتماعى تحت قلمرو اين اتوريته او يك قدرت مشتق شده است. اعضاى حكومت مركزى نه افراد بلكه اعضاى يك درجه كوچكتر آن يعنى ايالات ميباشند، همان‌طور كه قدرت اول كشور نيز به همين ترتيب از اتحاد واحدهاى كوچك اجتماعى به طرف واحدهاى بزرگتر اجتماعى ساخته ميشود. يك ايالت نه از اتحاد خانواده، فاميل و يا اتحاديه‌هاى صنفى بلكه از اتحاد دهات، شهرستانها و شهرها ساخته ميشود. به اصطلاح امروز حقوق دولت او خواهان كنفدراسيون بود و نه يك فدراسيون.

مونتسكو (۱۶۸۹-۱۷۵۵) يكى ديگر از دانشمندان اروپا بود كه بعد از التوزيوس قدمهاى اساسى را در پروسه پيشرفت تئورى فدراليزم برداشت و آن‌را غنا بخشيد. او به فرانسه آن زمان كه به سوى خودكامگى و ديكتاتورى قدم برمىداشت مدل جمهورى فدراتيو را عرضه نمود. پيش شرط اصلى و اساسى براى بنيان همچو رژيمى از ديد مونتسكو اين بود كه اين جمهورى خود متشكل از جمهورى هاى كوچكترى باشد. او به نظريه نامتجانس‌هاى التوزيوس يعنى اين كه اين تفاوت ها هستند كه نشان‌دهنده استقلال و فرديت اعضا ميباشد، نظريه تجانس‌ها را يعنى اين كه اين مشتركات و همسوئىها هستند كه باعث وحدت، اتحاد و پيوند آنها ميشود، را علاوه نمود.

در جريان بحث‌ها پيرامون قانون اساسى آمريكا در سالهاى ۱۷۸۷ در نشريه فدراليست اصطلاح جديدى به نام فدراليزم در تاريخ تفكرات سياسى به وجود آمد. هر شهروند امريكائى از اين به بعد مربوط به دو اجتماع، گروه و يا واحد سياسى يعنى به يك اجتماع نسبتا" نزديك و خودى يعنى دولت و يا ايالت و يك اجتماع نسبتا" دور يعنى ملت، مىشد. تفاوتها بين هر دو اجتماع و يا هر دو واحد كاملا" مشخص و معلوم هستند. هر واحد سيستم دولتى خود را داشته و هر دو اعضاى دولت مركزى ميباشند. منظور از چيزى كه در بالا تشريح شد همان دولت فدرالى ميباشد، يعنى "وحدت در تفاوتها" مشخصه عمده يك نظام فدرالى همين منسوب بودن و مربوط بودن يك واحد كوچك به يك واحد بزرگتر از آن و باز مربوط بودن اين واحد بزرگتر به يك واحد بزرگتر از خود آن و ادامه اين ارتباط تا به بزرگترين واحد ودر عين حال مستقل بودن هر يكى از اين واحدها از واحد بزرگتر آن، ميباشد. از لابلاى آثار و نوشته‌هاى اين نويسندگان نه تنها فدراليزم به عنوان يك پروسه ديناميك و در حال تكامل فهميده ميشود، بلكه اين موضوع نيز روشن ميشود كه آنها به سوى يك دولت واحد با يك زمامدار مقتتدر كه زير پوشش قانون اساسى باشند، تلاش مىورزند.

از نظريه پردازان بعدى فدراليزم كه نظريه ای مونتسكو را بسط و گسترش دادند، بايد از كانت (۱۸۰۴-۱۷۲۴) و روسو (۱۷۱۲-۱۷۷۸) نام برد. كانت فدراليزم را براى برپائى و برقرارى صلح لازم و ضرورى مىدانست. منظور او از صلح عدم امكان وقوع جنگ بود. حالت و وضعيتى كه در آن امكان تجاوز و تعرض وجود داشته باشد و يك كشور هميشه مسلح و در حال دفاع از خود باشد را از نظر كانت نميشود حالت صلح ناميد. او اين حالت را حالت متاركه مىناميد. كانت صلح را محو خشونت، دست يازيدن به فعاليتهاى صلح آميز غير مسلحانه و سازماندهى مسالمت آميز اعمال بشرى مىداند. از نظر او ميان صلح، حقوق و ايجاد يك فدراسيون جهانى رابطه مستقيم و تنگاتنگى وجود دارد. او اساس صلح را در تأمين حقوق دانسته و از ديد او تا زمانى كه حقوق افراد تأمين نشود و تا زمانى كه انسانها از نظم و قانون كه خود به وجود آورده اند اطاعت نكنند و از آن سر پيچى كنند، استقرار و بر قرارى صلح ناممكن است و در نتيحه ايجاد يك فدراسيون جهانى ممكن نيست مگر آن كه تمام دولت ها (يعنى دولتهاى جمهورى) ارزشهاى والاى آزادى و برابرى سياسى را به رسميت بشناسند.

پرودون (۱۸۰۹-۱۸۶۵) يكى ديگر از نظريه پردازان تئورى فدراليزم بود كه پيشرفت و تكامل امريكا را تفسير نموده و نظريه التوزيوس را وسعت و تكامل داد. از نظر او براى برقررارى فدراليزم سه اصل لازم ميباشند:

۱.         حكومتهاى مستقل مىبايست با تنظيم معاهده‌اى، اتحاد خويش را در شكل فدراسيون اعلام نمايند.

۲.         هر جكومت عضو فدراسيون بايد بر طبق قانون نسبت به تفكيك قواى خود اقدام و موارد بازنگرى در قانون اساسى خود را پيش بينى كند.

۳.         به جاى جذب حكومتها در دولت مركزى و يا تضعيف قدرت آنها بايد قدرت دولت مركزى را به حد اقل ممكن رساند.

در قرن ۱۹ بحث پيرامون فدراليزم در آلمان از طرف كونستانتين فرانس (۱۸۱۷-۱۸۹۱) ادامه پيدا نمود. او با اعلام نظريه "دولتهاى فدرالى" مخالفت خود را با سوسياليزم، ليبراليزم، مونارشى و هم دموكراسى فراگير اعلام نمود.

از نظر انديشه اجتماعى كاتوليك‌ها، فدراليزم كاملا" با قاعده و اصول كمك متقابل (subsidariatprinzip) آنها به بشريت، در تفاهم ميباشد. اعضاى خودمختار دولت خود حق دارند و مسئول اند تا مسائلى را كه مربوط به خود آنها مىشوند مستقلانه حل نموده، از مداخله ديگران جلوگيرى، از حقوق خود دفاع كنند و در عين حال كمك از ديگران را اخذ و جلب نمايند در صورتى كه خود آنها قادر به حل مشكل شان نباشند. دولت مركزى نيز مسئول ميباشد تا استقلال و ويژگىهاى آنها را حفظ نموده، به اعضاى خود كمك نمايد. از تكامل و پيشرفت نطريه فدراليزم و بروز و موجوديت انواع و اقسام نظامهاى فدرالى در تاريخ اين واقعيت روشن ميشود كه حفظ استقلال و حفظ مشخصات گروه هاى كوچك هر گز به معنى منع و عدم امكان يك نظام بزرگ فدرالى نميباشد.

تاريخ شاهد بروز و عينيت فدراليزم به انواع و اشكال مختلف آن ميباشد، قاعدتا" اين اتحاد و يكجا شدن واحد هاى مسقل به دور هم نبايد الزاما" انگيزه سياسى داشته باشد. انگيزه اصلى آن غالبا" تشكيل و سازماندهى يك اتحاد نيرومندتر به خاطرى دفاع از حملات بيگانه و رفاه اقتصادى بوده است. مثالهاى زيادى در اين مورد ميشود از عصر باستان در يونان و قرون وسطى در اروپا نام آورد. در عصر حاضر فدراليزم هم در تشكيل دولتهاى ملى به خاطرى حق شهروندى و هم در ساختار، اتحاد و تشكيل دولتهاى فراملى (كنفدراسيون) به خاطرى تأمين حقوق ملل، يك نقش مهم و به سزاى بازى كرده است.

مشخصه عمده يك كنفدراسيون اين است كه دولتهاى مستقل به عنوان اعضاى مستقل يك پيمان كه معمولا" فاقد يك قدرت دولتى متحد، فاقد يك ارتش مشترك، فاقد يك قانون اساسى مشترك و فاقد يك نظام حقوقى مشترك ميباشند، باهم پيمان و اتحاد ميکنند. كنفدراسيون آمريكا تا سال ۱۷۸۸, سويس از۱۸۱۵ تا ۱۸۴۸ و آلمان از ۱۸۱۵ تا ۱۸۶۶ از جمله كنفدراسيونهاى مهم جهان بودند كه بعدا" هر يك به فدراسيونها تبديل شدند.

مجمع مشترك سازمان ملل متحد و پيمان مشترك اروپاى غربى نيز يكى از اشكال بخصوص كنفدراسيونها در عصر حاضر ميباشند. پيمان مشترك اروپا وقتى به وجود آمد كه چند تا از تشكلات مستقل سياسى كه عبارت بودند از چند تا دولت مستقل و چند تا از تشكل غير دولتى که با هم يكجا شده و خواستند تا با يك سياست مشترك راه حلهای را برای مشکلات شان پيدا کنند.

در يك حكومت فدرالى وظايف بين حكومت مركزى و جكومتهاى محلى (ايالات) تقسيم ميباشد. هم حكومت مركزى و هم حكومتهاى محلى هر كدام سيستم دولتى و سيستم اجرائى بخصوص خودشان را داشته و در عين زمان حكومتهاى محلى اعضأ و يا اجزاء جكومت مركزى ميباشند. بسيارى از كشورها در جهان معاصر داراى حكومتهاى فدرالى ميباشند (در آسيا: هند، ماليزيا،مكرونيزى، پاكستان و امارات متحده عربى، در اروپا: بلجيم، آلمان، اتريش، اسپانيا و سويس، در آمريكا: اضلاع متحده آمريكا، ارژانتين، برازيل،كانادا، مكزيك و وينوسوويلا، در آفريقا: اتيوپى، كاميرون، نيجريا، افريقاى جنوبى و هم چنين قاره و يا كشور استراليا) . اتحاد جماهير شوروى سابق، برازيل و ارژانتين از جمله كشورهاى ميباشند كه به آنها حكومتهاى فدرال كاذب مىگويند، چون حكومتهاى محلى آنها از حقوق شان در برابر حكومت مركزى هيچ گونه دفاعى كرده نمىتوانند.

وقتى انسان تئورى فدراليزم را با تمام اشكال و انواع مشخص آن چه آنهاى كه قبلا" در تاريخ وجود داشته اند و چه آنهاى كه در حال حاضر وجود دارند، را مطالعه ميکند، ميتواند از آن با وجود تمام تفاوتها و ظواهر تاريخى آن اين نتيجه را بگيرد كه: منظور از فدراليزم تكامل يك ساختار اجتماعى ميباشد كه در آن چندين اجتماع و يا واحد سياسى داوطلبانه به رضا وميل خويش و نه به زور و هر يك با حفظ هويت خويش نظم و تشكيل بزرگى را به خاطرى پياده كردن اهداف مشترك شان ساخته كه در آن هر يكى بر ديگرى و هم چنين بر كل تشكل متقابلا" اعمال نفوذ ميکند.

مدافعين تئورى سازماندهى سياسى بر اساس نظام فدراليزم دلايل ذيل را براى اثبات حقانيت اين نظام ابراز ميدارند:

۱.         تقسيم قدرت به شكل عمودى در اين نظام در پهلوى تقسيم قدرت به شكل افقى (تقسيم قوا به سه قوه اساسى يعنى قوه اجرائيه، قوه مقننه و قوه قضائيه) باعث جلوگيرى قدرت به دست يك عده محدود شده و به اين صورت از سوء استفاده قدرت بهتر جلوگيرى ميگردد.

۲.         در نظام فدرالى آزادى هاى فردى و اجتماعى بهتر عمق و گسترش مىيابد لذا دموكراسى بهتر رشد ميکند.

۳.         تقسيم قدرت به شكل واحد هاى كوچك باعث برقرارى رابطه بهتر مردم با مسئولين آنها شده و اين بر قرارى رابطه‌اى مستقيم مردم با مسئولين آنها باعث رسيدگى بهتر مسئولين به مشكلات آنها ميشود.

۴.         اين نظام باعث رقابتهاى سالم بين ايالت‌ها خواهد شد تا هر يك به ديگرى نشان دهد كه طرح‌ها و برنامه‌هاى او موفقتر از ديگران است. در صورتى كه اين طرح‌ها موفق باشند ميتوانند در سطح كل كشور به اجرأ در آيند و عملى گردنند و گرنه اصلاح گردند و يا لغو گردند و در نتيجه خسارتها به حد اقل برسد. اين قضاوت را مردم با آراى خويش در انتخابات ميکنند.

۵.         در نظام فدرالى تقسيم كل نظام به واحدهاى كوچك باعث حفظ حقوق اقليت‌ها و باعث امكان همكارى بهتر آنها در اين نظام خواهد شد.

فدراليزم بلژيك

اولين قانون اساسى فدرالى اين كشور در سال ۱۹۹۳ وضع شد كه در آن تقسيم بندى نه تنها بر اساس منطقه بلكه بر اساس جامعه‌ها نيز صورت گرفت. اين تقسيم بندى وقتى به عنوان يك ضرورت غير قابل انصراف مطرح شد، كه نزاع و مشاجرات بين دو گروه فرانسوى زبان و هالندى (فلمان) زبان اين كشور در سالهاى ۱۹۶۰ به اوج خود رسيد. زبان فرانسوى از زمان استقلال اين كشور در سال ۱۸۳۰ تا سال ۱۸۶۰ كه جنبش فلمانهاى هالندى زبان اين كشور شروع شد و اينها توانستند از طريق نمايندگان خود در مجلس، قانونهاى را به تصويب برسانند كه مطابق آن، از سال ۱۸۷۳ به بعد، استعمال زبان فلمان در نهادهاى دولت منطقه فلاندر رسمى شود و بين سالهاى ۱۸۸۳ تا ۱۹۳۲ جريان تك زبانى، زبان فلمان را به نظام تعليم و تربيه تحميل كنند. هر چند امروز هر دو زبان به عنوان زبانهاى رسمى اين كشور در نزد قانون از يك حيثيت و اعتبار بر خوردار اند، اما در عمل زبان فرانسوى، زبان غالب در اين كشور ميباشد. دليل اين امر فقط اين نيست كه تعدادى زيادى از هالندى زبانها به دو زبان صحبت ميکنند و برعكس فرانسوى زبانها فقط به همان يك زبان. فرهنگ فرانسوى از همان آغاز تأسيس اين كشور فرهنگ غالب در بلژيك بود و زبان فرانسوى يگانه زبان رسمى اين كشور. حتى در منطقه فلاندر هالندى زبان نخبه‌هايش از همان اول شديدا" تحت تأثير زبان و فرهنگ فرانسوى بودند. فرانسوى شدن دولت به والنهاى فرانسوى زبان از اول اين امكان را مساعد ساخت تا اكثر پستهاى مهم دولتى را اشغال نمايند و به اين ترتيب عامل زبان باعث اختلافات طبقاتى در اين كشور شود. تفاوت اقتصادى بين منطقه فلاندرها در شمال و منطقه والنها در جنوب به اين معظله مىافزايد.

هر دو گروه زبانى تا امروز دو استراتيژى و طرح مخالف را در مورد تقسيم قدرت تعقيب ميکنند. در حالىكه فلاندرها سعى به توسعه بيشتر زبان شان در نهادهاى رسمى و فرهنگی و خود مختارى اقتصادى دارند، والنهاى فرانسوى زبان نسبت به وضع بدتر اقتصادى شان ترجيح ميدهند تا يك خودمختاری بر اساس تقسيم منطقه ايجاد كنند. والنها كوشش مىورزند تا آن قسمت از اقتدار و اختيارات رسمى را تحت نفوذ خود بياورند، كه از نظر آنها لازم اند، تا آنها بتواند به وسيله آن ساختار اقتصادى منطقه خود را تغير بدهند. تقسيم بندى فقط براساس منطقه اگر هم فقط به همين دليل باشد، كه پايتخت اين كشور بروكسيل در منطقه فلاندرها قرار داشته، اما ۸۵ درصد از ساكنان آن فرانسوى زبان است، قبل از امتحان به شكست مواجه است. به همين علت طى چندين رفورمى كه در قانون اساسى اين كشور از سال ۱۹۷۰ به اين طرف گرفته شد، هر دو گروه زبانى با هم توافق نمودند كه نهادهاى كشور بر مبناى منطقه (فلاندر، والن و بروكسيل) و جامعه (فلمان؛ فرانسوى و آلمانى) تقسيم شوند. منطقه‌ها كه تقسيم بندى آن بر اساس سرزمين شده است، صلاحيتهاى شان مربوط مىشوند به سياست هاى منطقوى به طور مثال حمايت از محيط زيست و مناطق طبيعى، سياست ساختمانى، انرژى و …و. جامعه‌ها كه تقسيم بندى آن بر اساس زبان شده است، صلاحيتها و وظايف آن مربوط به انسان ميشود، مثلا" فرهنگ، تعليم و تربيه، صحت عامه، تربيت جوانان و غيره. به هر دو طرف نهادهاى جداگانه احداث شده است اما تقسيم بندى منطقه‌ئى با تقسيم بندى زبانى موازى نيست. مثلا"،در منطقه فلمان، اقليتهاى فرانسوى زبان بسيارى هستند كه تحت حاكميت منطقه فلمان هستند. به اين ترتيب يك شهروند بلژيكى ميتواند مربوط به يك منطقه و به يك جامعه زبانی باشد. به اين دو نهاد، نهاد دولت مركزى را بايست علاوه كرد كه حيطه و حدود اختيارات آن تمام كشور را در بر مىگيرد. هر منطقه و هر جامعه دولت و مجلس خود را دارد. مهمترين وظايف مثلا" گرفتن و تقسيم ماليات، امنيت ملى و… مربوط به دولت مركزى ميشود. دولت مركزى سالانه با انتقال پول و كمكهاى مالى فراوان از قسمت شمال (منطقه فلاندر) كه سرمايه دار بوده به قسمت جنوب (منطقه والن) كه نسبتا" فقير اند، باعث بحث و جدالهاى فراوان در پارلمان ميشود. ناسيوناليزم اقتصادى در پيدايش اين فدراليزم نقش اساسى داشت. فلاندر كه در قرن ۱۹ نسبت به منطقه والن عقب افتاده بود، از نيمه قرن ۲۰، جلو افتاده و به تقسيم ثروت بين اين دو منطقه معترض شد. هر زمانى كه نمايندگان فلاندرها بحث خودمختارى اقتصادى منطقوى را در پارلمان به راه مىاندازد، سياستمداران والنها آن را به عنوان يك تجاوز به وضع زندگى منطقه خودشان مىپندارند.

فدراليزم بلژيك به لحاظ اينكه حاصل مبارزات جدائى طلب است، همكارى بين نهادهاى مختلف دولت را مشكل كرده است. هر نهاد دولتى سعى ميکند تا قدرت خود را با گسترش حدود صلاحيت خود افزايش دهد و كمتر براى پيشبرد و به ثمر رساندن طرحهاى مشترك دولتى علاقه نشان ميدهند.

بعضى از سياسيون اين كشور، مدل فدراليزم خويش را به عنوان الگو و نمونه براى فدراليزم آينده اروپا تبليغ ميکنند، اما اروپا با بناى حاكميت مشترك چند دولت و ايجاد هويت اروپائى كه فراى هويتهاى ملى است مىكوشد ملتها را باهم نزديك كند، اما فدراليزم بلژيك با ايجاد جدائى بين دو قوم و سياست ادغام اروپا، در دو جهت متضاد حركت ميکند.

از زمانى كه فدراليزم عينيت يافته، دو قوم تشكيل دهنده بلژيك هر روز نسبت به روز ديگر از يكديگر بيشتر فاصله مىگيرند. كودكان هالندى زبان و فلمان زبان به مكاتب جداگانه مىروند و به كانالهاى تلويزيون مشترك نگاه نميکنند و مردم هر دو قوم هر يكى روزنامه‌هاى خود را مىخوانند. به اين ترتيب احساس هويت ملى مشترك در جامعه ضعيف شده و از بين ميرود. تا امروز در اين كشور حزب ملى و سرتاسرى وجود ندارد كه به اين اختلافات پايان بدهد و احزاب محلى بيشتر باعث جدايى شده تا اتحاد و يگانگى شهروندان اين كشور. به هر صورت به عقيده اكثر صاحب نظران اين نظام قابل بقأ نبوده و دير يا زود شكست ميخورد. از جمله ۱۰.۲ مليون جمعيت اين كشور ۵۵ درصد فلاندر،۳۳ درصد والن و تقريبا" ۱۲ درصد آن ديگر اقوام ميباشند كه اكثر آنها مهاجرين از ديگر كشور ها بوده و تعداد آنها هر روز ازدياد مىيابد. اين اقوام نيز تا ابد به تقسيم بندى كنونى تن در نخواهند داد و هر يكى خواهان تقسيم بندى جديدى خواهد شد. صرف نظر از آن كه با محروم كردن اين مردم از حق رأى، اين نظام در تضاد با اساسات آزادى و دموكراسى قرار دارد.

 فدراليزم آلمان

ساختار فدرالى آلمان نتيحه يك پروسه تاريخی موفق بوده كه در جريان آن ساختار و نظم ايالتى (لندها) موجوده آن به عنوان ابزار و ساختار تشكيلاتى براى اتحاد سياسى اين كشور نقشى بارزى بازى كرده اند. برعكس اضلاع متحده امريكا و يا سويس، در آلمان به فدراليزم هميشه به عنوان يك ساختار سياسی غير قابل انصراف و به عنوان يك ضرورت برخورد شده است. از آوان اين پروسه كه در زمان رايش (Reich) مقدس رومىها شروع ميشود تا به امروز با وجود كمبودها، مشكلات، شكستها و سكوتهاى كه اين پروسه را بدرقه نموده است، امروز مىتوان ساختار فدرالى آلمان را يكى از موفق‌ترين نظامهاى موجوده جهان به شمار آورد كه اكثر صاحب نظران رمز اين پيروزى را در زبان واحدو دين واحد اين سرزمين و هم در سطح سواد، اقتصاد و دانش مردم آن ميدانند.

در اواخر رايش مقدس رومىها در سال ١٨٠٦ آلمانىها چندين بار كوشش نمودند تا پايه و اساس يك نظام فدرالى را در سر زمين شان بگذارند. اولين پيمان حاکمان ملوک الطوايفی محلی (Forst) اين سر زمين كه مشهور به اتحاديه راين  (Rheinbund) است، اتحادى بود براى دفاع از خود عليه نيروهاى خارجى. براى اولين بار در سال ۱۸۴۸ در كليساى پولز (Pauls) در شهر فرانكفورت كنونى اين كشور قراردادى بين حاکمان ملوک الطوايفی  به امضأ رسيد كه مشهور به قانون اساسى پولز است كه در آن در حقيقت پايه و اساس نظام فدرالى اين كشور توسط يك قانون گذاشته شد.

چه پيمان راين بوند و چه چندين پيمان ديگرى كه بعد از آن تا سالهاى ۱۸۶۶به وجود آمد همه آنها پيمانهاى كنفدرالى بودند تا فدرالى. پيمان امپراتوری آلمان(Deutsches Reich) در سال ۱۸۷۱ اولين پيمان فدرالى بود كه در آن با اتحاد ايالتها و مناطق خرد و بزرگ اساس نظام فدرالى اين كشور به رهبرى بيسمارك (Bismark) گذاشته شد. امپراتوری آلمان به علت دادن امتيازات ويژه به بعضى از واحدهاى اين فدراسيون، باعث عدم تعادل در فدراسيون شده و بالاخره بعد از جنگ جهانى اول نظام مونارشى در اين كشور از بين رفته و جاى خود را به جمهورى وايمر (Weimarer Republik) كه بيشتر يك نظام تمركزگرا بود تا يك سيستم فدرالى، خالى نمود. نظام فدرالى نمايشى وايمر در اثر تلاشهاى افراطيون سياسىدر سال ۱۹۳۳ با پيروزى فاشيستها به رهبرى هتلر به يك نظام تمركزگرا، فاشيستى و ديكتاتورى مطلق تبديل شد، كه باعث قتل مليونها انسان در روى زمين گرديد. بعد از شكست نازيها در جنگ جهانى دوم و پارچه شدن اين كشور به دو قسمت قواى متحد (امريكا، فرانسه، انگليس) با توافق همسايه‌هاى كنونى اين كشور هالند، بلجيم و لوكزامبورگ در كنفرانس لندن در سال ۱۹۴۸ بر خلاف ميل روسها تصميم گرفتند تا نظام آينده آلمان غربى بر اساس فدرالى بنأ شود. از آن زمان تا به امروز سيستم سياسى اين كشور فدرالى بر اساس دموكراسى پارلمانى بوده و تغيرات خيلى كمى در قانون اساسى آن با وجود وحدت دوباره اين كشور در سال ۱۹۹۰ با قسمت شرقى آن به وجود آمده است. فدراليزم آلمان نيز مانند امريكا به سوى حكومت تمركزگراقدم برداشته طورىكه بر اساس قانون اساسى موجوده تنها دولت مركزى حق قانونگذارى را در زمينه‌هاى گسترده داشته و ايالتها صرف در زمينه‌هاى فرهنگى، تعليم و تربيه و مذهبى از صلاحيتهاى مستقل برخوردار اند و حقوق دولت مركزى بر حقوق ايالتها تقريبا" در همه زمينه‌ها ديگر ارجحيت دارد.

سيستم فدرالى هنوز هم در آلمان به شكل جدال آميز مورد بحث قرار گرفته و مخالفين آن مىگويند كه اگر در زمان بيسمارك سيستم فدرالى براى اتحاد ملى و وحدت شهرهاى خرد و بزرگ به عنوان يك ضرورت پنداشته مىشد، ديگر شرايط تغير كرده و اين ضرورت وجود ندارد. طرفداران اين سيستم آن را هنوز هم به عنوان يك اصل غير قابل انصراف و به عنوان يك ساختار سياسى موفق براى پيشبرد بهتر امور سياسى و دولتى لازم و ضرورى ميدانند. دلايل هر دو جناح معتبر و آموزنده بوده و به همين دليل در اينجا يك به يك بيان ميگردد:

دلايل مخالف فدراليزم:

 .۱         اتخاذ سياستهاى گاه مخالف و گاه متضاد دولت مركزى و دولتهاى عضو (ايالتها) مانع ايجاد شرايط برابر براى همهء شهروندان جامعه گرديده و در نتيجه باعث برهم خوردن عدالت اقتصادى و اجتماعى شده و تأ ثيرات آن بر وضع فرهنگى و سياسى نيز نمايان ميگردد. رقابت بين ايالتها مانع بزرگى در راه اتخاذ تغيرات و رفورمهاى جدى اقتصادى ميباشد. حكومتهاى محلى خصوصا" از اين ترس و نگرانى كه شركتهاى توليدى از ايالت شان به ايالت ديگرى تغير مكان ندهند از رفورمهاى جدى و عادلانه و گرفتن مالياتهاى بيشتر خود دارى ميکنند.