دوکتور سيد موسی صميمی سر دبير بخش افغانستان راديو دوچه ويله آلمان
17.02.2006
"پیمان افغانستان "درپرتو " عدالت سمتی ستراتژی انکشاف ملی و طرح " ماتریکس چند بعدی "
بخش يکم
1. طرح مسئله
2. " پيمان افغانستان " درکنفرانس لندن ؛ گام تازه اي در راستاي تحکيم "صلح دموکراتيک "
3.راهيافت "عدالت سمتي " به مثابه وسيله اي جهت پيشگيري ازانکشاف ملي غيرمتوازن
4. ارزيابي نهايي
1. طرح مسئله:
افغانستان امروز درفرآيند " صلح دموکراتيک "، تازه نخستين مرحله گذارازجامعه " جنگزده " را پشت سر گذاشته است. اين مرحله گذارموسوم به " دوره انتقالي " به اساس توافقات بن در 22 دسمبر سال 2001 ميلادي آغازگرديد و با انتخابات ولسي جرگه و شوراهاي ولايتي در 28 سپتمبر 2005 پايان يافت .
پرواضح است که گامهاي نخستين " صلح دموکراتيک " با دشواريهاي سياسي، نا بسامانيهاي ساختاري، ذهنيتهاي عقبگرا، و خطوط سياسي بحث انگيز مواجه بوده اند.
دور دوم "صلح دموکراتيک"، که از لحاظ زماني مبدأ آن به آغاز سال 2006 ميلادي برمي گردد، با خطرات هنوزهم بزرگترسياسي، چالشهاي زورآزمايي بازيگران سياسي، و مشکلات ناشي از ميراث زدوخورد هاي مسلحانه دوران جنگ ؛ دست و پنجه نرم خواهد کرد.
دراين دوربازسازي و نوسازي که مي بايست درازمدت و با فراز و نشيبهاي زياد تلقي گردند؛ پياده کردن دستآوردهاي قانون اساسي درراستاي جامعه دموکراتيک، در آخرين تحليل درجهت تحکيم اوضاع سياسي و مبارزه قاطع با فساد اداري و قاچاق مواد مخدر، و تلاش هرچه بيشتر در راه تقويت بنيادها و ساختارهاي جامعه مدني، ازجمله وظايف مبرم و مرکزي به شمارمي روند ازآنجايي که کشور کوهپايه هاي هندوکش، به ويژه ازنگاه مالي با فقدان ظرفيتهاي دروني دچارمي باشد، کنفرانس لندن در مورد " پيمان افغانستان " ( 31 جنوري تا اول فبروري 2006)، زمينه اي را ميسرساخت تا جامعه جهاني مکلفيتهاي خود را در قبال تحکيم " صلح دموکراتيک " درافغانستان تجديد نموده و دولت افغانستان نيز به نوبه خويش وجايب مشخص را قبولدار شود.
اما ترازنامه نشست لندن، به ذات خود به دشواري مي تواند رهنمود انکشاف متوازن درکشوري باشد که داراي ساختارها، امکانات وقابليتهاي متنوع و ناموزون سمتي پنداشته مي شود. با توجه به محتواي " پيمان افغانستان " ازيکسو، وعملکرد نخبگان کرسي نشين ازسوي ديگر، خطرانکشاف ناموزون اجتماعي – اقتصادي کشور را تهديد مي کند.ازهمين جاست که نياز به طرح مکانيزمي احساس مي گردد که ازانکشاف نا متوازن و پيامدهاي ناشي ازآن ؛ دست کم از لحاظ نظري ( تئوريک ) جلوگيري نمايد.
طرح وپياده کردن يک" ماتريکس ( يک جدول مقداري) خدمات اجتماعي"، مي تواند به حيث يک گام کوچک در راستاي " عدالت سمتي " – وازاين طريق به مثابه بخشي ازپاسخ به شکايات ازناحيه عدم " عدالت ملي " تلقي گردد.
2. "پيمان افغانستان" درکنفرانس لندن، گام تازه اي درراستاي " صلح دموکراتيک "
" پيمان افغانستان" درکنفرانس لندن، به حيث تصميم قاطع جمهوري اسلامي افغانستان و جامعه جهاني درجهت تقويت بيشتر همکاري، و براي بهبود بخشيدن به شرايط زندگي افغانها، و گامي در راه امنيت و صلح ملي، منطقه اي و جهاني افاده گرديده است.
پيمان متذکره، شامل بخشهايي چون پيشگفتارمبني برتائيد روند صلح، جزئيات اهداف، و چهارضميمه در17 صفحه تهيه وارائه گرديده است.
اهداف عمده نخست در سه نکته يعني ؛ امنيت، حکومتداري با حاکميت قانون و حقوق بشر، و بلاخره انکشاف اجتماعي واقتصادي خلاصه گرديده است. دربخش اساسات همکاري دولت افغانستان با جامعه جهاني، بطورخاص ازکثرت گرايي فرهنگي، ارزشها و تاريخ افغانستان درپيوند با اسلام تذکرمي رود. علاوه برآن مسئله حقوق ومکلفيتهاي برابر زن و مرد در تمام زمينه هاي سياست و برنامه هاي کشورمورد تائيد قرارمي گيرد.
در بخش انکشاف اجتماعي و اقتصادي ؛ حکومت افغانستان تعهد مي نمايد تا با اهداف کاهش گرسنگي، تقليل فقر، و کاهش بيکاري در راستاي کسب پايه هاي رشد دوامدار و فزاينده تلاش نمايد- دراينجا به ويژه به انکشاف زيرساختها و منابع طبيعي ازيکسو، و انکشاف آموزش، امورصحي، زراعت وانکشاف دهات ازسوي ديگر، انگشت گذاشته مي شود.
دراخير؛ نظربه خطرات متصوراز ناحيه مواد مخدربراي امنيت ملي، منطقه اي و بين المللي، مبارزه با آن ازجمله اولويتهاي وظايف حکومت خواند شده، و" پيمان افغانستان" با تأکيد از ريشه کن ساختن آن تأئيد مي دارد.
پس ازهمچوکلي گوييها، درصفحه اول که مهمترين بخش " پيمان افغانستان " را تشکيل مي دهد، هريک ازاهداف با بعد زماني پنجساله ( تا اخيرسال 2010 ميلادي) با ارقام و چشم اندازهاي کمي، ثبت اين سند تاريخي مي گردند. ازجمله ازتشکيل اردوي ملي، با کميت 70000 نفري وهمچنان نيروهاي پوليس ومحافظ سرحدي درحدود 62000 نفرسخن به ميان مي آيد.
به تأ سي از وجايب افغانستان در " منشور اتاوا" و درهمسويي با " اهداف انکشافي هزاره "، از بين بردن 70% ماينهاي تعبيه شده درکشورتذکرمي رود . دربخش کيفيت اجراآت حکومتي ازاصلاحات گسترده اداري در 24 ماه صحبت مي شود.
دربخش زيرساختها، به ويژه بعد از احداث و تکميل شاهراه اصلي که منجر به اتصال شهرهاي مهم کشور با هم و با کشورهاي همسايه مي گردد، وهمچنان گسترش ظرفيتهاي ميدانهاي هوايي مهم مانند : کابل، مزارشريف، جلال آباد و قندهار، توسعه سکتورانرژي جلب نظرمي نمايد . قراراست تا اواخر سال 2010 ميلادي، 65% منازل شهري، 90% دفاتر و موسسات، و دست کم 25% منازل دهاتي با امکانات برق تجهيز گردند. درمورد آب آشاميدني نيز درنظراست که تاپايان سال 2010 ميلادي 50% منازل در کابل و 30% منازل درشهرهاي بزرگ ديگر افغانستان دسترسي به آب آشاميدني ازطريق نل کشيها داشته باشند.
دراخيربه شکل نمونه بايستي ازگسترش امورصحي نيز تذکر داد: قراراست که تاپايان 2010 ميلادي دست کم 90% مردم ازخدمات صحي برخوردارگردند. ازآنجايي که تامين خدمات اجتماعي از طرف دولت، علاوه بر پشتيباني مالي و تعهد جهاني درحدود 10.5 مليارد دالرامريکايي، نيازبه افزايش منابع داخلي، ازجمله درآمد حکومت دارد، پيش بيني شده است که عوايد دولت که اکنون به 4.5 % توليدات نا خالص اجتماعي ميرسد، درسال 2010 به 8% توليدات ناخالص اجتماعي برسد- گويا دو چند شود.
درضميمه دوم " پيمان افغانستان"؛ دوباره وجايب ومکلفيتهاي حکومت افغانستان و تعهدات جهاني شمرده مي شوند. از جمله حکومت افغانستان مکلف خوانده مي شود تا اولويتها و جزئيات انکشاف اقتصادي واجتماعي خود را در چهارچوب " ستراتژي انکشاف ملي افغانستان" تنظيم نمايد. با در نظرداشت اين ستراتژي مي توان کمکهاي مالي و پشتيبانيهاي تخنيکي جامعه جهاني را با هم در پيوند وهمسويي قرارداده و درجهت افزايش کيفيت ومولديت گام برداشت.
ضميمه سوم، مسئله همکاري جهاني ونظارت را در چهارچوب يک " بورد همآهنگي و نظارت " طرح مي نمايد. درنظراست که اين بورد مشورتي به رياست دوتن که هر يک ازآنها ازطرف رئيس جمهورافغانستان و نماينده خاص سرمنشي ملل متحد درافغانستان تعيين مي گردند، ازپيشرفت وپياده کردن ستراتژي انکشاف ملي بازرسي ونظارت مي نمايند.
بخش دوم :
3. راهیافت " عدالت سمتی " به مثابه وسیله ای به سوی انکشاف متوازن
اجتماعی واقتصادی
افغانستان تا دوردوم " صلح دموکراتیک " راه پرپیچ ودشواری را پیموده است. پایه های فکری ، مادی وسیاسی دور" صلح دموکراتیک " هنوزهم ازاستحکام کافی برخوردارنبوده ، وخطرات ناشی ازنیروهای بازدارنده می توانند این فرصت تاریخی را به شکست نسبی مواجه سازند.
پرواضح است که ازیکسو منابع وامکانات درونی افغانستان به حیث یک کشورجهان سومی ، درراه پیروزشدن بر" فقرجامعه " و " ساختارهای پرخاشگر" بسیارناچیزبوده ، وازسوی دیگر تحول نظام فکری که جامعه افغانی را به سوی " بیرون نگری " وپذیرش ارزشهای سالم جهانی سوق داده ، اندوخته باارزشی پنداشته شده ، ومی توان با خطوط اصولی جهانی درراه بازسازی ملی قدمهای استواربرداشت.
عاید سرانه افغانها ، نظربه آمارسازمان ملل متحد، 140-150 دالرامریکایی درسال گفته شده است که دراین صورت با حبشه واریتریا- دوکشوری که درپائین ترین سطح قراردارند- همقطارخوانده می شود.
40% اطفال افغانستان در کمترازسن 3 سالگی به امراض ناشی ازکمبود غذایی ، وفقدان موادضروری ازجمله ویتامینها ، مبتلا اند. افغانستان ازقطار22 کشورجهان سومی محسوب می گردد که درآنها مریضی سل ( توبرکلوز) بیداد می کند.بیشتراز70% مبتلایان به این مرض خانمانسوز زنان اند.
بلاخره کمتراز6% مردم افغانستان ازامکانات برق بهره مند اند.(2)
درحالیکه میانگین توقع حیاتی درافغانستان 45 سال می باشد، این میانگین توقع حیاتی درکشورهای همجوارافغانستان ازجمله ایران 68 سال ، ازبکستان 64 سال وپاکستان 62 سال می باشد.(3)
این ارقام به طورنمونه بیانگرفقرگسترده درکشورجنگزده افغانستان می باشند. لاکن با یک نظرگذرا میتوان به ناهنجاریها وعدم توازن خدمات اجتماعی به مثابه نیازانسانی افغانها ، دربین شهرهای بزرگ ودهات ازیکسو و ولایات وپایتخت ازجانب دیگر پی برد.
گفتمان " عدالت ملی " و " عدالت اجتماعی " که قسماً ناشی ازعدم امکانات خدمات اجتماعی مطرح می گردد، به ویژه دربعد عملی با مشکلات ، پیشداوریها وعصبانیتها روبرومی باشد. لاکن درچهارچوب سیاستهای خدمات اجتماعی ، ودرپیوند با ستراتژی انکشاف ملی می توان ازبکاربرد میکانیزمی استفاده کرد، که درتاثیرپذیری خود درهمسویی با اهداف " عدالت ملی " و " عدالت اجتماعی " قرارداشته باشد.
عدم توازن انکشاف اقتصادی – اجتماعی رامیتوان به حیث نمونه با مثالهای تعداد دواخانه ها ودوکتوران طبی ترسیم نمود:مطابق به ارقام رسمی دولت اسلامی انتقالی افغانستان ، درسال 2002 میلادی ازجمله 7213 درملتون دولتی وشخصی ، 1952 تای آنها درولایت کابل قرار داشته ، وازجمله 2515 داکترطب ، 1348 نفرآنها درکابل اجرای وظیفه می نمایند(4). اگربه مثال عدم توازن تسهیلات طبی وحضورداکتران توجه نمائیم ، بیش ازنیم داکتران درپایتخت کشور ونصف دیگردوکتوران در33 ولایت دیگر خدمت می نمایند. هرگاه این موضوع با درنظرداشت کیفیت طبی وکفایت داکتران دیده شود، وضع هنوزهم بیشتر به نفع پایتخت کشورخاتمه می یابد.
برای جلوگیری ازعدم توازن سمتی ، عجالتاً دربخشهای صحی ، تعلیم وتربیه ، بهداشت طفل ومادر وامثال آن ، که دولت به تأسی ازسیاستهای اجتماعی خویش نقش مهمی بازی می نماید، میتوان " ماتریکس ملی خدمات اجتماعی " را به نحوی مطرح نموده وعملی ساخت که ازیک طرف توازن وانکشاف متعادل بین نقاط مختلف کشوربه میان آمده وازجانب دیگر شگاف روزافزون بین کابل بحیث پایتخت کشوروولایات دیگر کمترگردد.
این ماتریکس ( جدول مقداری) می تواند دربخش عمودی با اسمای ولایات ودربخش افقی با واحدهای خدمات اجتماعی آراسته گردد. دربخش وسطی با درنظرداشت جمعیت هرولایت ، که درآن شاخص کابل به حیث " 100" قبول می گردد. تسهیلات صحی بصورت نسبی براین مبنا مورد سنجش قرار گیرد. بهرپیمانه ای که این شاخصها ازشاخص کابل فاصله بگیرند ، باید دربرنامه های مشخص ومتواتر جلو همچو انکشاف ناموزون بوسیله تصامیم مشخص بازسازی گرفته شود.
تقش همچو یک ماتریکس گسترده برای همه بخشهای اجتماعی واقتصادی می تواند ، ممد انکشاف متوازن آینده وگامی به سوی " عدالت سمتی " تلقی شود.
درنتیجه می توان ازاین طریق ازپیامدهای ناسازگار انکشاف نامتوازن ، به ویژه تشکیل ناحیه های حاشیه ای برای بینوایان ، وتجمع روشنفگران درپایتخت ورقابتهای تخریبکارانه آنها تا حدودی جلو گیری نمود.
4 . ارزیابی نهایی" پیمان افغانستان "
- تداوم پلانهای پنجساله ویا طرح یک مکانیزم پویا ؟
1) اهمیت نشست لندن دررابطه با " پیمان افغانستان " قبل ازهمه درتعداد کشورها وسازمانهای اشتراک کننده نهفته است. برخلاف آنچه تصور می رفت ، پنجاه کشورجهان به شمول همه کشورهای همجوارافغانستان درلندن گردهم آمده بودند وتعهدات مشخص مالی را بردوش گرفتند. علاوه ازآن 9 سازمان جهانی ، ازجمله سازمان ملل متحد، بانک جهانی ، سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی ، پیمان اتلانتیک شمالی ، صندوق بین المللی پول ، واتحادیه اروپا ، هریک نمایندگان شان را به لندن فرستاده بودند. دراخیرناگفته نباید گذاشت که 14 کشوردیگر دراین نشست به حیث ناظرشرکت نموده بودند.
2) کشورها وسازمانهای شرکت کننده وعده کردند تا درپنج سال آینده درحدود 10.5 ملیارد دالرامریکایی برای بازسازی افغانستان دراختیاراین کشوربگذارند. دراینجا باید افزود که فقط 80% این پولها تعهدات تازه بوده ، و 20% دیگر برتعهدات گذشته جهان درقبال افغانستان بنایافته است. دراین صورت ، با درنظرداشت این نکته که درحدود 75 % پولها ازطریق سازمانهای غیردولتی - " ان .جی .او" ها به افغانستان سرازیرمی شوند، درنتیجه ازمجموع ده ونیم ملیارد دالر، درواقعیت امر 2.5 ملیارد دالر، آنهم درمدت 5 سال – سالانه 500 ملیون دالر- مستقیماً به افغانستان داده خواهد شد.
دراین جا دیده می شود که نظربه محدودیتهای مالی امکانات پیاده کردن اهداف مورد نظر با مشکلات بزرگی روبرودیده می شوند. بهرترتیب ازیکسو ضرورت اشد به کم ساختن سهم " ان . جی . او" ها دیده شده ، ازسوی دیگر، این منابع محدود هرچه بیشترومولد ترمورد استفاده قرارگیرند ؛ برای ثبات سیاسی کشور بیشترمفید تمام خواهند شد.
3) قابل یاد آوری است که افغانستان در" اهداف انکشافی هزاره " – همان طوری که قبلاً تذکررفت ، تعهد می نماید تا با پیاده کردن یک سری ازاهداف ، سطح زندگی وکیفیت زندگی مردمان کوهپایه های هندوکش را بهترسازد. لاکن جالب این است که پس ازگذشت چهارسال ، هنوزهم افغانستان فاقد یک طرح بازسازی گسترده وهمه جانبه می باشد. دراینجا منظورطرح بازسازی ای است که دران روابط سکتوری ( بخشها) ، خدمات اجتماعی ، نیازهای اولیه ، واحتیاجات فرهنگی مردم ، دریک پیوند ارگانیک وپویا قرارداده شوند. درغیرآن سرهم بندی اهداف ، ولو آنکه عالی وپسندیده هم باشند، درآخرین تحلیل مانند پلانهای پنج ساله سده بیستم افغانستان خواهند بود ، که با وجود نکات کارآمد زیربنایی ، فاقد پیوندهای ضروری انکشاف اقتصادی بودند.
تحت شرایط رقتبارحاکم ، افغانستان نیازمند طرح ستراتژی ای است که دارای ابعاد سیاسی ، اقتصادی واجتماعی گسترده بوده وبا تفاوتهای زمانی ازیک طرف جوابگوی نیازمندیهای عاجل مردم باشد وازسوی دیگروسایل وامکانات مالی موجود را طوری به کاربندد، که امکان گذارازفقرهمگانی به سوی مرفوع ساختن حوایج اولیه توسط کارمولد وبهره برداری مناسب ومنصفانه ازروند تولید میسرگردد.
نخبگان کرسی نشین درکابل ، اینک درمقابل چالش تاریخی وآزمایش عملی قرارگرفته اند، تاکشتی آسیب دیده افغانها را ازصخره ها و کوه آبها ، به ساحل نجات برسانند.
رویکردها :
1.Building on Success
The London Conference
-The Afghanistan compact-
London 31 january-1.february 2006-02-17
2. The world Bank in Afghanistan
www.worldbank.org/af
3.سالنامه احصائیوی 1382
نشریه شماره 24 سنبله 1382
کابل صفحات 74 و78